93

imię wartości funkcjonalnych wobec systemu społecznego podmiot sterujący uprzedmiotawia obiekt sterowania, zgodnie z założeniem o wyższej świadomości.

Także socjotechnika dezintegracji, jak wspominałem wcześniej, nie musi oznaczać działań makiawelicznych, nastawionych na realizację celów systemów sterujących kosztem systemów sterowanych. Wydaje się zresztą, iż byłoby to nadużycie wobec poglądów Machiavellego, pomimo że stanowisko takie niejednokrotnie wydąje się dominować w literaturze przedmiotu. Socjotechnika dezintegracji może oznaczać działania ukierunkowane na odrzucenie przez znaczące grupy społeczne wartości i postaw, które z punktu widzenia dominujących sił w systemie politycznym uznane mogą być za destrukcyjne w realizacji pożądanej wizji społecznej, czyli celu optymalnego. W istocie rzeczy nie musi to determinować realizowania celów sprzecznych z dobrem ogólnospołecznym, choć w przypadku socjotechniki politycznej taka sytuacja niejednokrotnie ma miejsce.

Zaproponowany przeze mnie podział na socjotechnikę integracji oraz dezintegracji nie pokrywa się z przyjętym przez Mlickiego rozróżnieniem socjotechnik antropotechnicznych i nieantropo- I technicznych. Związane jest ono ze stopniem uprzedmiotowienia i grup i zbiorowisk społecznych w procesie oddziaływania soęjo- I technicznego. W proponowanym przeze mnie podziale antropote- I chniczność oddziaływania może pojawić się zarówno w socjotech- I nice ukierunkowanej na integrację, jak i dezintegrację. Wyróżnić I je można ze względu na stosunek wobec społecznie cenionych I wartości. Pierwsza ukierunkowana jest na skupianie wokół nich I społeczeństwa, druga, uznąjąc ich dysfunkcjonalność wobec sy- I stemu, zmierza do neutralizacji bądź zastąpienia tych wartości.

Elementy oddziaływania socjotechniki dezintegracji częściej możemy odnaleźć w systemach politycznych dających się lepiej I opisać w kategoriach analogii polityki do rywalizacji. Podkreśla się w niej podział nie tylko uczestników gry, lecz także jej obser-watorów, Z założenia polityki pojmowanej jako konkurencja czy I walka nie może dojść do postaw kooperacyjnych. Przeciwnik musi I

zostać pokonany, a satysfakcja dana jest tylko zwycięskiej stronie. Trudno wyobrazić sobie korzystniejsze warunki dla dezintegrowania społeczeństwa. Ujawniające się sprzeczności tkwiące w makrostrukturze społeczeństwa uwydatniają linie podziału rywalizujących ze sobą stron. Cele socjotechnicznej reprodukcji rozszerzonej nie są jasno określone, a w każdym razie dążenie do nich wymaga w pierwszym rzędzie znaczącej dewaluacji dotychczas respektowanych wartości. Rywalizacja pomiędzy podmiotami sozotechniki politycznej dotyczy zakresu przewartościowań, czasem także jego kosztów ponoszonych przez społeczeństwo w procesie zmian. Wydąje się, że zjawisko to występuje obecnie w Rosji, gdzie toczy się walka, z jednej strony o pozostawienie wartości charakteryzujących świadomościowy model obywatela totalitarnego imperium, natomiast z drugiej, o ich zastąpienie wartościami znamiennymi dla kultury liberalnej.

Socjotechnika demokracji liberalnej nastawiona jest na integrowanie społeczeństwa wokół dość spójnej wizji porządku społecznego upowszechnianej przez kulturę masową. Stwierdzenie, ie demokracja implikuje jednolitość porządku społecznego wydąje się trudne do obrony, jeśli zestawimy je z rzeczywistością systemów totalitarnych. Uważam jednak, że paradoksalnie wielobarwny płaszcz demokracji także stanowi pewien zamknięty obraz ładu społecznego ze swoją etyką i pragmatyką. Daje co prawda znacznie więcej możliwości i swobody wyboru niż inne znane reżimy, ale wybór ten zawiera się także tylko w określonym zbiorze wariantów. Jego granicą jest funkcjonalność wobec gry politycznej pojmowanej w sposób niekonfliktowy. Socjotechnika wyższego stopnia dopuszcza możliwość różnienia się podmiotów socjotechniki politycznej, lecz tylko w określonych przedziałach. Niezbędne stąje się zatem integrowanie społeczeństwa wokół wartości, które nie mogą stanowić przedmiotu dyskusji. Celem socjotechniki charakterystycznej w rozwiniętych ekonomicznie państwach demokracji liberalnej jest produkowanie konsensusu, który coraz bardziej zastępuje realną debatę nad problemami społecznymi. Jest to również odmowa spojrzenia na sprzecz-

183