96 97 (23)

96

Częić II. Podstawy mlkriwkonomlt

Ro/d/ial 3. PodUio; teorii wyboru konsumenta

97

K

wają na nic równic/, czynniki pozadochodowe. Możemy je podzielić na obiektywne i subiektywne. Do tych pierwszych zalicza się strukturę rodziny według pici i wieku oraz czynniki społeczno-kulturowe, jak: wykształcenie, zawód, miejsce zamieszkania, a nawet religia. Czynniki subiektywne sprawiają, że faktyczne wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję mogą się różnić od ich możliwości dochodowych. Wydatki na konsumpcję osób przezornych, oszczędnych czy skąpych będą niższe niż ich możliwości dochodowe. Inaczej w przypadku osób rozrzutnych - ich konsumpcja może być nawet wyższa od możliwości dochodowych, oczywiście musi być wówczas finansowana ze źródeł zewnętrznych, np. z kredytu.

3.3.3. Wybór między dochodem z pracy (konsumpcją) a czasem wolnym

Dochody gospodarstw domowych mogą pochodzić ze sprzedaży pracy, ale także z tytułu własności pozostałych czynników produkcji czy też płatności trans-terowych lub innych źródeł. Większość dochodów gospodarstw domowych pochodzi jednak z pracy i ternu zagadnieniu poświęcimy najwięcej uwagi w anali/ic funkcji produkcyjnej gospodarstw domowych.

Traktujemy teraz konsumenta jako jednostkę sprzedającą pracę. Tak jak poprzednio, przy realizacji funkcji konsumpcyjnej konsument musi dokonać wyboru. Jest to wybór między wypoczynkiem (czasem wolnym), mającym dla niego określoną użyteczność, a pracą, która - przynosząc dochód - umożliwia zakup dóbr, o także określonej dla konsumenta użyteczności. Analiza różnych kombinacji tych dwu specyficznych wielkości pozwoli wybrać taką, która zapewni konsumentowi maksymalizację użyteczności całkowitej. Tę analizę rozpoczynamy od opisu konstrukcji krzywej obojętności dla czasu wolnego i konsumpcji (rys. 3.16). Na osi pionowej oznaczamy dochód /. pracy (w zł) uzyskany przez danego konsumenta (i zarazem pracownika) w ciągu doby i odpowiadający temu dochodowi poziom konsumpcji dóbr, a na osi poziomej dobowy czas wolny (w godz.). od którego równocześnie zależy dobowy czas pracy.

*0

Punkt C wyznacza określoną kombinację 0/1 czasu wolnego (a tym samym także czasu pracy) i OB dochodu z pracy (któremu odpowiada pewien poziom konsumpcji). Wszystkie kombinacje leżące na przedłużeniu odcinka AC w górę są dla konsumenta korzystniejsze od kombinacji C: np. kombinacja D oznacza, że przy tej samej ilości czasu wolnego konsument osiąga wyższe dochody z pracy. _a tym samym - przy danych cenach dóbr - wyższy poziom konsumpcji. Również kombinacje położone na przedłużeniu odcinka BC w prawo są lepsze od kombinacji C. np. kombinacja E oznacza, że przy tych samych dochodach z pracy konsument dysponuje większą ilością czasu wolnego. Wszystkie kombinacje leżące w zbiorze między przedłużeniami wspomnianych odcinków są lepsze od kombinacji C, np. kombinacja F oznacza większy dochód z pracy i zarazem większą ilość czasu wolnego. Przeciwieństwem tych kombinacji są kombinacje położone w prostokącie OACB, np. kombinacja H w porównaniu z wyjściową kombinacją C oznacza mniej czasu wolnego i równocześnie mniejszy dochód z pracy. Możemy jednak znaleźć takie kombinacje, które mogą być konkurencyjne wobec kombinacji C. Na przykład, może to być kombinacja K: oznacza ona mniej czasu wolnego, ale większe dochody z pracy. Kombinacja L dla odmiany oznacza, co prawda, mniejsze dochody z pracy, ale więcej czasu wolnego. Takich punktów możemy znaleźć nieskończenie wiele. Wyznaczają one kombinacje czasu wolnego i dochodu z pracy (konsumpcji) dające ten sam poziom użyteczności całkowitej. Łącząc te punkty. Otrzymujemy krzywą obojętności dla czasu wolnego i konsumpcji (tys. 3.17).

Rjjuntk 3.17. Krzywa obojętności dla czasu wolnego i konsumpcji

CZAS PRACY I CZAS WOCNY

O

:c

K>Minek 3.16. Konstrukcja krzywej obojętności dla czasu wolnego i konsumpcji

A    24

CZAS PRACY I CZAS WOCNY

Poruszając się po krzywej, konsument substytuuje czas wolny dochodem pracy (lub odwrotnie), zachowując ten sam poziom użyteczności całkowitej. Jak juz wiemy, ten stosunek substytucji możemy zmierzyć. Jego miarą jest krańcowa ^upa substytucji, wyznaczająca nachylenie krzywej obojętności. Z kształtu krzywej jaSHflnośei, jak to już udowodniliśmy, wynika zasada malejącej krańcowej stopy ■tytucji. Oznacza ona. że w zamian za kolejne przyrosty czasu wolnego o jed-^łkę (np. o godzinę) konsument jest skłonny poświęcić coraz mniej dochodów