96

204 MORFOLOGIA

do członu rzeczownikowego, np. lew-o-ręcz-ny 'posługujący się lewą ręką’, {ryba) słodk-o-wod-na '(ryba) żyjąca w słodkiej wodzie’, dług-o--dystans-owy (bieg) '(bieg) na długi dystans’, krótk-o-nogd 'z krótkimi nogami’.

2. Liczebnik + rzeczownik

Budowa tej grupy jest podobna do poprzedniej, z tym że człon pierwszy jest z pochodzenia liczebnikiem, np. pięci-o-hektar-owy 'mający pięć hektarów’, dw-u-ognisk-owy 'mający dwa ogniska’, jedn-o-rękd 'mający jedną rękę’.

3. Rzeczownik + czasownik

U podstawy tych przymiotników leżą grupy złożone z czasownika i zależnego od niego rzeczownika; do członu czasownikowego dołączany jest przyrostek -n-y lub -cz-y - z końcówkami przymiotnikowymi, np. iyci-o--daj-ny 'taki, który daje życie’, roślin-o-żer-ny 'taki, który żre rośliny’, gleh-o-twór-czy 'taki, który tworzy glebę’.

4. Przysłówek + czasownik

Człon pierwszy tych formacji jest przysłówkiem na -o zależnym od czasownika, stąd wrostkiem jest -0-, por. daleko-sięż-ny 'taki, który daleko sięga’, łatwo-pal-ny 'który łatwo się pali’, szybko-bież-ny 'który szybko biega’.

5, Liczebnik + czasownik

W grupie tej znajduje się kilka przymiotników. Członem głównym jest drugi człon - czasownikowy, do którego dochodzi przyrostek -n-y, np. trój-p-dziel-ny 'taki, który dzieli się na troje’, dw-u-kośna (łąka) '(łąka), którą się dwa razy kosi’.

4. Schematy słowotwórcze przysłówków

\

We współczesnej polszczyźnie podstawą derywatów przysłówkowych są tylko przymiotniki, i to niemal wyłącznie takie, które mogą być stopniowane, np. ładn-y —> ładni-e, twórcz-y —> twórcz-o, polski po polsku, francuski —» z francuska.

4.1. Przysłówki odprzymiotnikowe

Przysłówki odprzymiotnikowe są w ogromnej większości derywatami składniowymi. Tworzy się je za pomocą trzech formantów: przyrostkowych -e, -o i przedrostkowo-przyrostkowego po... -u (przedrostek po zgodnie z obowiązującą ortografią pisze się rozdzielnie). Wyboru formantu dokonuje się na następujących zasadach;

1.    jeśli przymiotnik kończy się na -ski, ~cki (-dzki), stosuje się formant po... -u, np. miejski —» po miejsk-u, szwedzki —> po szwedzk-u, rzadko -o, np. swojsk-o\

2.    jeśli przymiotnik jest miękkotematowy lub kończy się na -k-, -g-,

wybiera się przyrostek -o, np. tan-i —> tani-o, głup-i -» głupl-o, such-y —> such-o, gorzk-i -» gorzk-o\

3.    od pozostałych przymiotników twardotematowych:

(a)    słowotwórczo niepochodnych - przeważa przyrostek -o, np, młod-y -* młod’0, tółt-y —> tółt-o, mił-y mił-o (ale tcżjntfe),

(b)    z przyrostkami -owy, -aty, -asty - przyrostek -o, np. wzorow-y -» wzorow-o, poplelat-y -* popielat-o, buflast-y buflast-o,

i