98 99

do jego aktualnych lub możliwych przeżyć. Psychologia dynamiczna dostarcza pewnych inspiracji w tym kierunku.

Wiele współczesnych dzieci, objętych dość często nadmiernie sformalizowaną edukacją wczesnoszkolną, przeżywa sytuacje stresowe, frustracyjne, lękowe. Powstają one w konfrontacji potrzeb dzieci z możliwościami ich zaspokojenia. Psychologia dynamiczna może być pomocna w wyjaśnianiu tych zjawisk. Obserwujemy wśród dzieci typowe zachowania obronne: bierność, apatię, swoistą „ucieczkę od świata”, agresję, niszczycielstwo czy działania destrukcyjne, lizusostwo, a nawet przejawy postaw nadmiernie konsumpcyjnych. Teoria zachowań obronnych może być jedną z możliwości wyjaśnienia tych zjawisk. Zachowania obronne są niewątpliwie rezultatem braku możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka. Tak więc ważną powinnością edukacyjną nauczyciela jest poznawanie potrzeb dziecka i stwarzanie warunków umożliwiających ich zaspokajanie.

Psychologia behawioralna eksponowała w procesie poznawania dziecka najszerzej pojęte metody testowe, zaś psychologia dynamiczna — metody obserwacyjne. We współczesnej edukacji wczesnoszkolnej preferujemy metody obserwacyjne w procesie poznawania rozwijającego się dziecka, bowiem metody testowe rejestrują tylko zewnętrzne symptomy zachowań edukacyjnych, zaś metody obserwacyjne — ich istotę, a ponadto pozwalają na ujmowanie rozwoju dziecka, jego dynamiki.

Naturalną potrzebą dziecka w młodszym wieku szkolnym jest między innymi potrzeba kontaktu werbalnego z dorosłymi. Rozmowa z dzieckiem, podstawowa metoda pracy pedagogicznej, może mieć charakter poznawczy, może spełniać swoiste funkcje terapeutyczne. Rozmowa odpowiednio przeprowadzona może zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa, może uchronić je od zachowań obronnych, może wreszcie pozwolić na „przyjazne otwarcie się do świata”.

Tak więc w przypadku „sylwetki psychodynamicznej” rozwijającego się dziecka na pytanie o źródła aktywności edukacyjnej, odpowiedź brzmi: źródłem aktywności są wewnętrzne konflikty, aspiracje, potrzeby, dążenia i oczekiwania dzieci. Powinnością edukacyjną nauczycieli jest poznawanie wspomnianego „wewnętrznego układu dynamicznego” przy wykorzystaniu metod obserwacyjnych, a także próba zaspokojenia potrzeb i aspiracji edukacyjnych dzieci.

Koncepcje poznawcze ujmują człowieka przede wszystkim jako swoisty „układ poznawczy”, kodujący dopływające doń ze środowiska /.•wnętrznego informacje i przetwarzający te informacje. Wśród badaczy, którzy ,,uprawiają” psychologię poznawczą są: J. Brunner, (i A. Kelley, H A. Simon, L. Festinger, a w Polsce — T. Tomaszewski, I Kozielecki, J. Reykowski, K. Obuchowski.

Kim jest człowiek w ujęciu psychologów poznawczych?

Człowiek jest samodzielnym podmiotem przyjmującym postawę badawczą wobec rzeczywistości. Procesy psychiczne i zachowania zewnętrzne zależą od informacji. Człowiek wykorzystuje informacje /arówno dopływające doń z zewnątrz, jak i informacje zakodowane uprzednio w pamięci (trwałej i świeżej).

T. Tomaszewski¹ stwierdza, że skuteczność i sensowność zachowania zależy od orientacji w świecie. Tę zaś zapewniają wiadomości. I unkcjonowanie czy przetwarzanie wiadomości, powodujących w efekcie określone zachowania, zależy od przedmiotu spostrzegania — obiek-lywnej rzeczywistości, a także od „ustabilizowanego systemu wiadomości posiadanych” czy od „ustabilizowanego obrazu rzeczywistości”, l ak więc dopływające do dziecka informacje są konfrontowane z dotychczasowym doświadczeniem, są przetwarzane przez „ustabilizowany obraz rzeczywistości”, a efektem jest określone zachowanie, określona sensowna aktywność. Skutki owej aktywności są przekazywane w postaci informacji do „ustabilizowanego obrazu rzeczywistości”, powodując ewentualną modyfikację zachowania lub inne zachowanie.

Tak więc, człowiek jest układem poznawczym, który... posiada kilka ważnych cech takich jak to, iż jego działanie jest celowe, że dysponuje on pamięcią świeżą i trwałą, że tempo operowania informacjami jest określone, że funkcjonuje według określonego programu. Cechy te w znacznym stopniu determinują ludzkie zachowanie².

Dwa są źródła informacji:

—    pierwsze to środowisko społeczne, fizyczne, przyrodnicze itp.;

—    drugie to doświadczenie, wiedza zdobyta w przeszłości w procesie uczenia się, myślenia itp.

Źródła informacji określają rodzaje sterowania. Wyróżnia się sterowanie zewnętrzne (dopływ informacji ze środowiska) oraz sterowanie wewnętrzne (ustabilizowany obraz rzeczywistości — dotychczasowe doświadczenia).

99

1

   T. Tomaszewski: Ślady i wzorce. Warszawa 1984, WSiP.

2

   Op. cit., s. 194.