98 (135)

98

/. Dialektologia i socjolingwistyka

cjonowania gwar, współczesnego ich rozwoju, regionalnych norm językowych* j jemnych wpływów języka ogólnopolskiego i gwar wiejskich^{1 2}. Przedmiot bad* przedstawionego wyżej synchronicznego działu szerzej rozumianej dialektolog (z obszerną problematyką i z zespołem metod badawczych właściwych jezykoznj^. stwu synchronicznemu) różni się wyraźnie od dialektografii (zob. wyżej), tzn. podsta-wowego i niejako wstępnego opisu gwar.

Na baczniejszą uwagę zasługują w badaniach gwaroznawczych chronologiczne warstwy językowe istniejące w danej wsi^{3 4} i współczesne tendencje rozwojowe gwar*

3. Śledząc ewolucję odmiany regionalnej języka polskiego, widzi się, że niektóre właściwości gwarowe (gramatyczne i leksykalne) są szczególnie odporne na silnie zaznaczające się oddziaływanie języka ogólnopolskiego. Zbliżaniu się do języka ogój. nopolskiego. czyli głównemu kierunkowi rozwojowemu, towarzyszą nurty poboczne wytwarzające stan niezgodny z ogólnopolskim. Oto kilka przykładów:

a)    formy nom. pl. niektórych typów nazwisk są np. w północnej Wiełkopolsce w niewielkim stopniu zgodne z odpowiednimi formami ogólnopolskimi. Np. Chełst, pow. Czarnków: obok form typu Jaryso&e (od Iarys) występują formy typu Dymki (od Dymek)., z obocznością: np. Marki || Markowe (od Marek), podobnie w wielu innych wsiach*;

b)    tendencja do zaniku fonemu w(— *ł) w różnych pozycjach bardzo silnie zaznaca

się np. w Drawsku, pow. Czarnków:    chłop’, s^vabo ‘słaba’,pśedpu^l'udńik |\pSedpud-

ńik ‘drugie śniadanie’, goźoke ‘wódkę’, byd>a || byda ‘bydła’, ig«a ‘igła’, zSi ‘zbił’, vy*rvo ‘wyrwał’, sta a ‘stała’, zagna, ‘zagnała’ itd.;

c)    liczebniki zbiorowe są— mimo wpływu języka ogólnopolskiego - marginalnym nieustabilizowanym elementem wielu gwar wielkopolskich i często wymieniają się (bez wyraźnej zasady) z liczebnikami głównymi (np. dwa dzieci i dwa chłopy, dwoje

1

   Sprawa istnienia normy językowej w gwarach wiejskich została dokładnie omówiona przez E. Pawłowskiego; zob. E. Pawłowski, Zagadnienie normy językowej w gwarach ludowych na tle nonę w języku ogólnonarodowym. Sprawozdania z posiedzeń komisji PAN Oddział w Krakowie. Styezeń--czerwiec 1966. Kraków 1967, s. 40-43; idem. Problem normy językowej w gwarach ludowych ijęytn ogólnonarodowym. „Biuletyn Pol. Tow. Jęz.” XXV, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 133-147 Pa też A. F u r d a i. Ważniejsze zasady językoznawstwa normatywnego. „Rozprawy Komisji Jęz. Wroc. To* Nauk.” VIII, 1971, s. 66. O istnieniu normy językowej można mówić m.in. w odniesieniu do zbadanych przeze mnie gwar krajniackich i północno- oraz centralno-wielkopolskich (w tym także do gwar wiejskich typu miejskiego).

2

   Sprawę oddziaływania gwar wiejskich na język ogólnopolski porusza np. E. Pawłowski w artykule pt. Wpływy gwarowe w dialekcie kulturalnym południowej Małopolski. W: Symbolae polonia** honorem Stanislai Jodłowski. Wrocław 1972, s. 99-109. Zob. też np. uwagi M. K a m i ń s k i e j wart)tuk pt. Z problemów stylistyki gwarowej. „Rozprawy Komisji Jęz. Łódź. Tow. Nauk.” XIX, 1973, s. S.

3

   Szerzej niż dotychczas powinno się badać język pokolenia średniego i młodszego.

4

   Tendencje te zostały uwzględnione np. w artykule E. Pawłowskiego pt. Podział gwarmtkfd skich na tle wzajemnych wpływów gwarowych oraz nowych tendencji językowych, „Rozprawy K«sf Jęz. Wroc. Tow. Nauk." VI, op.cii., s. 190-202.

* Lokalizacja miejscowości według podziału administracyjnego sprzed 1975 r.