9 (1174)

ent Narzędzia Okno Pomoc

^    17    / 150 | © 0 84,9% .    |2

konspiratorów polskich przed sądem sejmowym, wspomniany wyże j okres wydarzeń rewolucyjnych na zachodzie Europy latem i jcsicnią 1830 r.). Z tego powodu rola społeczna prasy, zwłaszcza polityczno-informacyjnej, była znacznie większa niż można by sądzić tylko na podstawie liczby jej potencjalnych nabywców lub czytelników. Nawet nie czytając gazet, liczni mieszkańcy Warszawy, a także innych większych miast Królestwa Polskiego, Galicji, Litwy i Wielkopolski, pozostawali w kontakcie z ogólny linią rozwoju opinii publicznej i napięć politycznych w kraju.

Prasa powstania listopadowego

Natychmiast po Nocy Listopadowej ustała w Królestwie Polskim cenzura prasy, a minio wysiłków oficjalnych władz powstania przez 10 miesięcy nic udało się wznowić kontroli prasy i czasopism. Przez cały okres powstania prasa była zupełnie wolna, a o treści gazet i czasopism decydowały wyłącznic zespoły redakcyjne, unikające zresztą dobrowolnie publikowania materiałów, które mogłyby zadrażnić stosunki z władzami rządowymi. Rząd Tymczasowy dopiero I 1 XII 1830 r. ogłosił likwidację Wydziału Cenzury przy Komisji Oświecenia, którego istnienie od maja 1819 r. było sprzeczne z konstytucją, a którego utrzymanie leżało w zamysłach kapitulanckich i ugodowych oficjalnych władz powstania. Próby przywrócenia kontroli druku podejmował zarówno Józef Chłopicki, jak i Rząd Narodowy za czasów sprawowania naczelnego dowództwa przez Jana Skrzyneckiego. Próby te nic powiodły się wobec ogólnego nastroju społeczeństwa w warunkach powstaniowych

1    przez cały okres powstania prasa korzystała z pełnej swobody, zachowując się zresztą z umiarem i odpowiedzialnością.

Czynniki „umiarkowane”, w rzeczywistości ugodowo-kapitulacyjnc, zmuszone były tło powołania własnych organów, których zadaniem było zwalczanie pism reprezentujących idee walki o pełną niepodległość. Rolę taką odgrywał założony..

2    XII 1830 r. „Polak Sumienny”, redagowany m.in. przez Brunona Kicińskiego i Andrzeja Edwarda Koźmiana; gdy redakcję „Polaka Sumiennego” objął Peliks Saniewski (marzec 1831 r.), gazeta ta przeszła na pozycje patriotyczne, a zadania ugodowo-lojalistyczne prze jął z czasem nowy dziennik „Zjednoczenie” (24 VI -6 IX 1831 r.), którego wydawcą i redaktorem był głośny w trzydzieści lat później Aleksander Wielopolski.

Ogromna większość prasy polskiej zajęła w okresie powstania stanowisko zdecydowanie patriotyczne, nie tylko dzienniki dawniej wychodzące (liberalny „Kurier Polski”, od kwietnia 1831 r. radykalna pod redakcją Jana Nepomucena Janowskiego „Gazeta Polska”), ale nade wszystko dzienniki nowopowstałe, jak np. wydawany przez Stanisława Psarskiego „Merkury” czy najwybitniejsze pismo tego okresu, patriotyczny dziennik „Nowa Polska” (5 1 -6IX 1831 r.), na którego łamach wielką rolę odegrały artykuły publicystyczne Maurycego Mochnackiego. Prasa patriotyczna starała się zachowywać w sposób umiarkowany i nic drażnić ugodowych sfer naczelnego dowództwa, ale ogólna polityka kapitulacji, prowadzona przez gen. Jana Skrzyneckiego, nic mogła nie spotkać się z umiarkowaną w tonie lecz wyraźną w treści krytyką. Drażniło to czynniki wojskowe, a zwłaszcza gen. Jana Skrzyneckiego. W końcu czerwca 183f r. na łamach dziennika „Merkury” ukazało się parę artykułów, poddających krytyce postępowanie gcncralicji polskiej. W odpowiedzi na to redaktor pisma Stanisław Psarski został brutalnie pobity przez kilku oficerów, a na złożoną skargę naczelny wódz gen. Jan Skrzynecki udzielił cynicznej odpowiedzi: „Tam gdzie jest wolność druku, musi być również wolność kija”.

Prasa patriotyczna powstania wzywała do prowadzenia walki o niepodległość przy użyciu wszystkich dostępnych władzom powstania środków, natomiast pisma

34

ugodowe lojnlistycznc wzywały do porzucenia „sporów”, propagowały ślepe zaufanie wobec władzy i naczelnego dowództwa, lansowały idee monarchicznc i stanowy porządek społeczny; namiętnie zwalczały „anarchię” i „jakobinizm”. Wszystkie rodzaje prasy korzystały z pełnej wolności druku; sejm utrzymał w Królestwie Polskim przez cały czas wojny 1831 r. system prasowy wolny od jakiejkolwiek cenzury prewencyjnej. Był to w XIX wieku jeden z nielicznych na ziemiach polskich okresów pełnej wolności prasy.

Jednakże serwis informacyjny prasy polskiej okresu powstania był mało wystarczający. Z frontu podawano tylko te wiadomości, których publikację uznało za stosowne naczelne dowództwo; mimo swoistej „cenzury” naczelnego wodza, nawet te ograniczone wiadomości uświadamiały jednakże ogrom bezsensu całej kapitulan-ckiej strategii naczelnego dowództwa. Z zachodniej Europy informacje docierały z opóźnieniem co najmniej dwukrotnie większym niż przed wybuchem wojny. Z Rosji nic było informacji niemal wcale, a nieliczne dokumenty dworu i rządu carskiego dawały opaczne pojęcie o sytuacji - ówcześnie bardzo trudnej - całego imperium rosyjskiego. Wiadomości z Galicji i z zaboru pruskiego (te ostatnie rozsądnie ograniczane z uwagi na zamiar niedrażnienia dworu pruskiego) nie dawały czytelnikom w Królestwie pojęcia o szansach polskiej wojny o niepodległość. Na lamach prasy, zarówno informacyjnej jak i publicystycznej, nic było śladu łączenia sprawy polskiej ze sprawami walk niepodległościowych w Europie Zachodniej. W ten sposób prasa powstania listopadowego, zamknięta w ciasnym zaułku ośmiu województw Królestwa, nie mogła podjąć sprawy walki o pełną nicpodlcgło.ść Rzeczypospolitej. Nieudana ekspedycja na gwardie cesarskie, skończona tragiczną bitwą pod Ostrołęką, pozbuwiła powstanie polskie na I .itwic szans rozwoju i złączenia z ogólnym ruchem narodowym, toteż nic doszło w 1831 r. do zainicjowania w Wilnie powstańczej prasy polskiej, na którą - jak można sądzić-czekały tysiące Polaków na tycli obszarach.

Koniec powstania spowodował załamanie całej prasy patriotycznej. Upadły wszystkie wydawnictwa prasowe powstałe po 29 XI 1830 r.; dostosowując się do nowej sytuacji pod okupacją rosyjską przetrwał „Kurier Warszawski", „Gazeta Warszawska” i „Gazeta Korrespondenta”.

Prasa Wielkiej Emigracji

Aczkolwiek podczas kapitulacji powstania we wrześniu i w październiku 1831 r. oddało się w ręce rosyjskie około 80 proc. wojsk polskich, w tym znaczna większość oficerów, to jednak spora część armii, niemal cały sejm i większość działaczy politycznych powstania listopadowego udała się na emigrację, po przejściu przez ziemie niemieckie znajdując schronienie we Francji, potem (w niewielkim stopniu) w Belgii, w Anglii i niektórych innych krajach. Ogólna liczba uchodźców, którzy od upadku powstania do Wiosny Ludów 1848 r. przeszli przez emigrację, liczona jest na około 11 tysięcy. Nie było to wiele, jeżeli zważyć, iż w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1831 r. przez siły zbrojne polskie przeszło ogółem 190 tysięcy kombatantów, do których doliczyć należy kilka tysięcy ludzi aktywnych wówczas politycznie. W każdym razie znaleź.li się na emigracji działacze najbardziej ideowi, a również ci, którzy byli najbardziej narażeni na represje rządu rosyjskiego (w tym były prezes Rządu Narodowego ks. Adam Jerzy Czartoryski, ze sporą grupą swoich współpracowników).

Z natury rzeczy rozpoczął się na emigracji okres zażartych polemik w sprawie odpowiedzialności za klęską powstania, a także sporów o przyszły model polityczny

PL