9 (1191)

"2.	są niekorygowalne obalalne	i nie-	2.	są korygowalne	i obalalne
3.	są prawdziwe we	wszy-	3.	są prawdziwe	w niektó-
	stkich modelach	seman-		rych modelach	semantycz-
	tycznych			nych
-4.	są prawdziwe we	wszyst-	4.	są prawdziwe	w świecie
	kich światach możliwych			faktów (zdarzeń	empirycz-
	<także niedostępnych żad-			nych)
	nemu podmiotowi nia)	pozna-

Każde z tych znaczeń wymaga dodatkowych komentarzy. Pełno ich w literaturze. Próby uzgodnienia statusu modalnego prawd koniecznych z ich statusem episte-mologicznym wyglądają różnie, głównie w zależności od sposobu definiowania prawdy. W odniesieniu do rozważanych wyżej przykładów zdań rozstrzygnięcia klasyfikacyjne mogą wyglądać, jak następuje: Zdanie „7 + 5 = 12” jest konieczne w sensie 1 i 2; zdanie „Każdy kawaler jest mężczyzną nieżonatym” jest konieczne w sensie 1, lecz przypadkowe w sensie 3 i 4; o zdaniu „Cokolwiek jest zielone, jest zarazem barwne” powiemy, że jest konieczne w sensie 1 i 2, a jednocześnie przypadkowe w sensie 3 i 4. Zdanie „Boli mnie głowa” jest konieczne w sensie 2, lecz przypadkowe w sensie 1 i 4. Możliwe są także inne rozstrzygnięcia łącznie z takim (rzadko przyjmowanym), że żadne prawdy, nawet jeżeli są znane a priori, nie są w żadnym z tych sensów konieczne.

Nauki aprioryczne i aposterio-ryczne

Rozróżnienie a priori—a posteriori zastosował K. Twardowski do klasyfikacji nauk szczegółowych. Wprowadził on kryterium odróżnienia nauk apriorycznych, czyli dedukcyjnych, od nauk aposteriorycznych, czyli indukcyjnych. Kryterium (tym nie jest treść twierdzeń danej nauki ani ich geneza (heureza), lecz wyłącznie metoda ich uzasadnienia. Aposterioryczne są wszystkie te nauki, które w uzasadnianiu swych twierdzeń posługują się metodami doświadczalnymi, zawierającymi zawsze metodę obserwacji. Aprioryczne są nauki, których twierdzenia nie wymagają dla ich uprawomocnienia odwołania się do obserwacji⁹³.

522

⁹³ Por. „O naukach apriorycznych, czyli racjonalnych (deduk-

Z kolei K. Ajdukiewicz⁹⁴, posługując się klasyfikacją zdań wprowadzoną przez Kanta, dokonał rozróżnienia kierunków aprioryzmu i aposterioryzmu na skrajne i umiarkowane. Kant wyróżnił ostatecznie trzy rodzaje zdań: 1. analityczne, 2. syntetyczne a priori, 3. aposterioryczne. Stanowisko, zgodnie z którym cała wiedza ludzka zawiera się w zdaniach 1 i 2, jest skrajnym aprioryzmem (np. Leibniz); stanowisko uznające wyłącznie zdania typu 3 jest skrajnym aposterioryzmam (J. S. Mili); wreszcie stanowisko uznające wszystkie trzy rodzaje zdań (1, 2 i 3) jest umiarkowanym aprioryzmem (Kant). Zauważmy, że skrajny aprioryzm nie ma w dzisiejszej filozofii reprezentantów. Z uwagi wszakże na wykazaną wyżej wieloznaczność pojęć zastosowanie kryteriów Ajdukiewicza (oraz Twardowskiego) może okazać się dzisiaj w poszczegónych przypadkach sprawą niezmiernie kłopotliwą.

W filozofii marksistowskiej rozróżnienie a priori i a ^{A prior}* posteriori jest akceptowane w odniesieniu do sądów, lecz epistemologiczny sens tego rozróżnienia traktuje się jako względny. Poznanie a priori (logika, matematyka) uważa się bowiem za filogenetycznie pochodne od poznania a posteriori. Ponieważ wszelka wiedza opiera się ostatecznie na doświadczeniu, więc niezależność niektórych prawd od doświadczenia ma charakter relatywny, związany ze sposobem funkcjonowania języka; twierdzenia logiki i matematyki są empirycznie potwierdzalne, ale z uwagi na swą formę nie wymagają stałego potwierdzenia w doświadczeniu. W rezultacie różnica między zdaniami analitycznymi (a priori) i zdaniami syntetycznymi (a posteriori) pojmowana jest w marksizmie jako różnica między zdaniami, których uznanie za prawdy wymaga odwołania się do określonego doświadczenia, oraz zdaniami, które w tym celu nie wymagają odwołania się do żadnego rodzaju obserwacji. W odróżnieniu jednak od pozytywizmu logicznego, dla którego zdania analityczne

cyjnych) i naukach aposterioryeznych, czyli empirycznych (Induk cyjnych)”, w: Twardowski [1965],

^M Por. Ajdukiewicz [1983],    IM