42 (404)

lub teorie są prawdziwe⁵⁵. Nie zawsze da się to osiągnąć w jednorazowym postępowaniu weryfikacyjnym. Wówczas ze sprawdzonych przesłanek wyprowadza się drogą dedukcji dodatkowe wnioski, zwłaszcza takie, których potwierdzenie się jest mało prawdopodobne, jeżeli przesłanka nie jest prawdziwa. Sprawdzenie takich dodatkowych wniosków bardziej jeszcze zacieśnia zakres możliwości alternatywnych przesłanek. W ten sposób można zbliżyć się do praktycznej pewności, a niekiedy — drogą kolejnych przybliżeń — i do zupełnej pewności.

'prstó.yme zastosowanie

ekonomii politycznej

Poznanie praw ekonomicznych przez ekonomię polityczną służy celom praktycznym. Praktyczne zastosowanie praw odkrytych przez ekonomię polityczną jest zadaniem polityki ekonomicznej. Polityka ekonomiczna polega na wykorzystaniu praw ekonomicznych do osiągnięcia zamierzonych celów. Jak wiemy, wszystkie prawa ekonomiczne można sprowadzić do praw przyczynowych⁵⁶, tj. praw stwierdzających związek między przyczyną a skutkiem. Sposób działania polityki ekonomicznej polega na wprowadzeniu do rzeczywistości przyczyn, które zgodnie z prawami ekonomicznymi wywołują skutki stanowiące cel polityki ekonomicznej. Polityka ekonomiczna stawna sobie pewne cele, które zamierza realizować i posługuje się pewnymi środkami, które służą do realizacji tych celów. Aby te cele osiągnąć, polityka ekonomiczna musi się posłużyć środkami, które są przyczynami, wywołującymi zamierzone cele jako skutki. Wymaga to znajomości praw ekonomicznych oraz ich stosowania. Bez znajo-

⁵⁵ Sprawą tą zajmuje się osobny dział logiki traktujący o wnioskowaniu prawdopodobnym. Zob. na ten temat Tadeusz Czeżowski, O sprawdzaniu w naukach empirycznych. Odczyty filozoficzne, Toruń 1958. Wymieniony dział logiki — którego jednym z twórców jest ekonomista John Maynard Keynes w swojej książce A Treatise on Probability, Londyn 1921 — przypisuje przesłankom i wnioskom określone prawdopodobieństwa wyrażone w liczbach oraz wyznacza prawdopodobieństwa wynikające z różnych rodzajów wnioskowania. W Polsce dział ten rozwija Czeżowski w pracy pt. Logika, Warszawa 1949, s. 164 - 204. Wymienione prawdopodobieństwa należy odróżnić od pojęcia prawdopodobieństwa występującego w dziale matematyki, zwanym rachunkiem prawdopodobieństwa; to ostatnie pojęcie odnosi się do zdarzeń przypadkowych, występujących w procesach masowych, które zachodzą w obiektywnej rzeczywistości, jest właściwością obiektywnych zdarzeń i łączy się z częstotliwością ich występowania. Natomiast prawdopodobieństwo wynikające z wnioskowania dotyczy właściwości naszego rozumowania. Formalne analogie między wnioskowaniem prawdopodobnym a rachunkiem prawdopodobieństwa, dotyczącym częstotliwości zdarzeń przypadkowych, jednak świadczą o tym, że istnieje pomiędzy nimi pewien związek: związek ten wynika z tego, że zarówno teoria^ wnioskowania prawdopodobnego jak i rachunek prawdopodobieństwa posługują się zasadami algebry zbiorów.

⁵⁸ Zob. wyżej rozdział trzeci.

9. Ekonomia polityczna

129