9 (1212)

NEUROPSYCHOLOGIA

Dwa badania cytowane w poprzednim podrozdziale (Butters, Barton, 1970; Butters i in., 1970a) wykazały, że tylko pacjenci z uszkodzeniem piatów ciemieniowych mają trudności z odwracalnymi przestrzennymi operacjami umysłowymi, podczas gdy inni pacjenci - nie. Butters i in. (1972) uzyskali dalsze dane na ten temat, stosując zadanie, którego nie można rozwiązać poprzez rotację jakiegoś obiektu zewnętrznego, na poziomie konkretnym lub abstrakcyjnym. W tym zadaniu, czyli Standaryzowanym teście mapy drogowej Moneya do badania poczucia kierunku (Money’s Standardized RoadMap Test of Direction Sense, iyc. 6.7), pacjentom potrzebna jest zdolność dokonywania rotacji własnego ciała w wyobraźni, czyli na poziomie abstrakcyjnym. Pacjent ma przed sobą mapę drogową w stałym, niezmiennym położeniu, i ma opisać, gdzie trzeba skręcić w lewo lub w prawo, jadąc trasą zaznaczoną na mapie.

W tym zadaniu porównano pacjentów z uszkodzeniami lewego płata czołowego z pacjentami z uszkodzeniami prawego płata ciemieniowego, co pozwoliło sprawdzić hipotezę Teubera, że okolice czołowe i ciemieniowe pośredniczą w realizacji jakościowo odmiennych zdolności przestrzennych, przy czym: (a) orientacja przestrzenna wobec obiektów zewnętrznych wymaga pośrednictwa piatów ciemieniowych, zwłaszcza prawego, zaś (b) różnicowanie przestrzenne dotyczące własnego ciała wymaga pośrednictwa zwłaszcza lewego płata czołowego. Badanie wykazało, że między tymi dwiema grupami zachodzi częściowa podwójna dysocjacja w teście orientacji w przestrzeni osobistej czy egocentrycznej (Test Moneya) oraz w teście

£ Rycina 6.7. Standaryzowany test mapy drogowej Moneya do badania orientacji przestrzennej

PŁATY CIEMIENIOWE

orientacji w przestrzeni pozaosobistej (opisany wyżej Test Pałeczek). Wprawdzie autorzy wspominają o wielu ograniczeniach klinicznych, statystycznych i metodologicznych, jednak wydaje się, że ich wyniki wstępnie potwierdzają hipotezę Teubera. Różnica ta może być oczywiście przejawem ogólnej trudności, jaką pacjentom z uszkodzeniami czołowymi sprawiają sytuacje hipotetyczne (co by było, gdyby...).

Piene Marie w swoich dwóch wczesnych badaniach opisał zaburzenia orientacji przestrzennej przy rozległych uszkodzeniach płata czołowego u trzech pacjentów: z pourazowym uszkodzeniem lewego płata czołowego, z urazem prawego płata czołowego oraz z guzem w prawym płacie czołowym (Marie, Behague, 1919; Marie i in., 1924).

Badając pacjenta pod kątem zaburzeń orientacji przestrzennej, trzeba pamiętać, że nie można wykluczyć trudności topograficznych jedynie na podstawie prób werbalnych. „Utrwalone skojarzenia o charakterze czysto werbalnym mogą się pojawiać w opisach słownych, stwarzając wrażenie, że pacjent potrafi ocenić relacje topograficzne, podczas gdy w rzeczywistości nie jest już do tego zdolny” (Benton, 1969b, s. 221). Benton omawia przypadek pacjenta badanego przez De Renziego i Faglioniego (1962), który „kompletnie nie był w stanie wskazać lokalizacji czegokolwiek na mapie Mediolanu, lecz potrafił podać nazwy ulic oraz budynków użyteczności publicznej w danym rejonie, a także wszystkich bram miejskich. Nie umiał jednak określić relacji przestrzennych między bramami, a jego opisy tras byty schematyczne i wadliwe” (s. 220-221).

Benton i in. (1974) przeprowadzili później bardziej systematyczne badania nad tym rozróżnieniem. Orientację geograficzną u pacjentów z jednostronnymi uszkodzeniami mózgu badano za pomocą dwojakiego rodzaju zadań. W zadaniach pierwszego typu pacjent miał zlokalizować poszczególne stany i miasta na mapie Stanów Zjednoczonych, natomiast test drugiego typu był werbalny - należało podać, w jakim kierunku względem siebie położone są różne miejsca. W dwóch podtestach tej drugiej (werbalnej) kategorii nie stwierdzono różnic między pacjentami z uszkodzeniem lewej lub prawej półkuli, ani też między osobami z uszkodzeniem mózgu a grupą kontrolną w teście wskazywania lokalizacji różnych miejsc na mapie. Obliczono wyniki w postaci „wektora”, który pokazywał, czy badany ma tendencję do przesuwania właściwego miejsca na mapie albo w lewą, albo w prawą stronę. Wskaźnik ten różnicował grupy z uszkodzeniem lewej lub prawej półkuli i świadczył o pomijaniu przez niektórych pacjentów połowy pola widzenia po stronie przeciwległej do uszkodzenia. Dane te pokazały interakcję defektów, powodującą pogorszenie wykonania wyżej wymienionych, złożonych zadań.

Okazało się, niewątpliwie z powodu złożoności tego pojęcia, że związek między lokalizacją uszkodzenia a zaburzeniem orientacji topograficznej nie jest tak jasny, jak w przypadku niektórych innych zaburzeń ..przestrzennych”. Najczęściej jednak opisywano zaburzenie orientacji topograficznej po uszkodzeniach zlokalizowanych w tylnej części mózgu, w prawej półkuli, w lewej półkuli lub obustronnie (Kleist, 1934; Brain, 1941; Paterson, Zangwill, 1945; Cogan, 1960; De Renzi, Faglioni, 1962; Hecaen, 1969; Obi i in.. 1992), chociaż przypadki „czystej” dezorientacji topograficznej są prawdopodobnie częstsze przy uszkodzeniu prawego płata ciemieniowego lub okolicy prawego hipokam-pa (Hublet. Demeurisse, 1992). Dezorientacja topograficzna związana jest zwłaszcza z zawałami prawej tętnicy mózgu tylnej, powodującymi uszkodzenie kory w okolicy skroniowo--potylicznej na przyśrodkowej powierzchni mózgu (Landis i in.. 1986; Habib, Sirigu, 1987). Ci ostatni autorzy przypuszczają, że odpowiednie badanie pacjentów z zawałami