CCF20090303029

62 Determinizm „naukowy”

wskazano w poprzednich podrozdziałach) stanów dowolnego systemu fizycznego w dowolnym czasie przyszłym, z dowolnym stopniem ścisłości. Ponadto obejmuje ona wymogi (1) i (2), wyjaśnione w podrozdziale 11, a także zasadę wyjaśniał-ności. Wszystkie te elementy są niezbywalnymi składnikami idei determinizmu „naukowego”.

Z drugiej strony można podać również definicje silniejsze: możliwe są takie składniki idei determinizmu „naukowego”, jakie niektórzy uznaliby intuicyjnie za jego istotne elementy, a jakie nie występują w naszej definicji. Mam na myśli w szczególności ideę, że potrafimy przewidywać w odniesieniu do dowolnego systemu fizycznego, czy dane zdarzenie zajdzie w nim czy nie. Innymi słowy - można dodać do właśnie podanej definicji wymóg, zgodnie z którym możliwe ma być przewidywanie w odniesieniu do dowolnego stanu, czy badany system kiedykolwiek się w nim znajdzie czy nie.

Jeżeli dodamy ten wymóg do naszej definicji, otrzymamy silniejszą wersję determinizmu „naukowego”, Problem, czy kiedykolwiek nastąpi zaćmienie Słońca (lub czy kiedykolwiek w dwa tygodnie po zaćmieniu Słońca nastąpi zaćmienie Księżyca) jest przykładem przywoływanym przez zwolenników silniejszej definicji determinizmu „naukowego”. Inny przykład, ważniejszy dla naszej dyskusji, to problem badany przez Laplace’a, to znaczy zagadnienie, czy średni dystans między Słońcem i dowolną planetą kiedykolwiek uzyska wartość dwukrotnie większą - albo dwukrotnie mniejszą - od obecnej jego wielkości.

W pewnej mierze przekonanie Laplace’a, że rozwiązał ten problem, nasunęło mu ideę demona. Można więc powiedzieć, że silniejsza wersja była bardzo bliska intencji Laplace’a.

13. Czy determinizm „naukowy ” wynika z teorii prima facie

deterministycznej ?

Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że definicja determinizmu „naukowego”, nawet w silniejszej wersji, jest tak bardzo podobna do definicji teorii prima facie deterministycznej, że prawdziwość determinizmu „naukowego” stanowi bezpośrednią konsekwencję prawdziwości dowolnej teorii prima facie deterministycznej, takiej jak mechanika Newtona. To pierwsze wrażenie bez wątpienia wyjaśnia, dlaczego nie tylko Kant i Laplace, ale i wielu innych wybitnych myślicieli sądziło, że muszą zaakceptować doktrynę w rodzaju determinizmu „naukowego”. Również Einstein wierzył w poprawność tego rozumowania¹, tak samo jak jego oponenci, tj. obrońcy oficjalnej interpretacji teorii kwantów („interpretacji kopenhaskiej”). Mimo to jednak rozumowanie to jest niepoprawne.

Po pierwsze, należy sobie uświadomić, że jest duża różnica między tym, co nazywamy prima facie deterministycznym charakterem teorii, a determinizmem „naukowym”. Uznając pierwsze, zawsze orzekamy o jakiejś teorii, że ma ona pewną własność. Uznając drugie, orzekamy o świecie, że ma on pewne własności. Naturalnie, jeżeli jakaś teoria jest prawdziwa, wówczas opisuje pewne własności świata. Nie znaczy to jednak, że dla każdej własności prawdziwej teorii istnieje odpowiadająca jej własność świata.

Aby wstępnie ukazać, jak niebezpieczne może być poleganie na wrażeniu, że determinizm „naukowy” wynika z teorii o prima facie deterministycznym charakterze, należy pamiętać, że nawet gdybyśmy założyli, iż mechanika Newtona jest prawdziwa, nie oznaczałoby to, że udało mu się sformułować teorię implikującą prawdziwość determinizmu „naukowego”, chociażby tylko dlatego, że nie wykazał, iż wszystkie zjawiska są zjawiskami mechanicznymi. Dopiero gdy uda się wyde-dukować z teorii Newtona zadowalającą teorię elektryczności, magnetyzmu i optyki, można postawić pytanie, czy prawdziwość teorii Newtona może służyć jako argument na rzecz determinizmu „naukowego”. Innymi słowy, determinizm „naukowy” może wynikać - jeżeli w ogóle z czegokolwiek wynika - tylko z systemu teoretycznego fizyki, który jest zupełny lub wszechogarniający w tym sensie, że pozwoliłby na przewidywanie wszystkich rodzajów zdarzeń fizycznych².

Drugie ostrzeżenie przed zbytnim poleganiem na wrażeniu, że determinizm „naukowy” wynika z prawdziwości teorii

1

   [Por. jednak rozdział 1, przypis 2, który sugeruje, że Einstein zarzucił tę ideę.]

2

   Należy pamiętać, że rozwój myśli Kanta i Laplace’a nastąpił właśnie w tym okresie historii nauki (1785-1818). gdy było wiele powodów do przypuszczeń, że uda się zrealizować program redukcji całej fizyki do mechaniki Newtona.