CCF20090303028

60 Determinizm „naukowy”

Na pierwszy rzut oka wymóg ten wydaje się tylko nieznacznym uzupełnieniem naszej definicji teorii prima facie deterministycznej, bowiem mianem tym określiliśmy teorię, która pozwala nam wyliczyć dowolne przewidywanie z dowolnym albo z góry ustalonym stopniem ścisłości, jeżeli dysponujemy matematycznie ścisłymi warunkami początkowymi. Doktryna determinizmu „naukowego” wymaga nieco więcej, tego mianowicie, abyśmy my - albo demon - umieli wyliczyć dowolne przewidywanie z dowolnym lub z góry ustalonym stopniem ścisłości, jeżeli dysponujemy warunkami początkowymi o skończonym stopniu nieścisłości (zawsze przy założeniu, że nieścisłości nie przekraczają stopnia, który z góry ustalamy na podstawie treści danego przewidywania, jakie mamy sformułować w zgodzie z zasadą wyjaśnialności).

Wymóg drugi jest następujący:

(2) Demon, tak jak naukowiec, sam musi być uznawany za element świata fizycznego, którego przyszłość przewiduje; należy przynajmniej założyć, że procesy fizyczne istnieją w świecie i że można je interpretować jako (a) procesy, dzięki którym demon otrzymuje informacje, (b) jako procesy obliczania przewidywania oraz (c) jako procesy formułowania przewidywania. Innymi słowy, nie należy wyobrażać sobie demona jako ducha pozbawionego ciała, umieszczonego poza systemem fizycznym, którego stan on przewiduje, lecz raczej jako fizyczne wcielenie ducha: jego zasadnicza działalność musi w pewien sposób oddziaływać na system. Wymóg ten możemy wyrazić stwierdzając, że demon musi przewidywać system od wewnątrz, a nie z zewnątrz.

Ten drugi wymóg również można wyprowadzić z uprzedniego dezyderatu, według którego demon nie może z zasady dysponować mocami wykraczającymi poza ludzkie możliwości. Wymogu tego nie wymyśliłem ad hoc, jest on bowiem milcząco przyjmowany przez fizyków co najmniej przez ostatnich trzydzieści lat jako element doktryny determinizmu. Można to sobie uzmysłowić, zwracając uwagę na pewne argumenty Heisenberga, do których odwołuję się tutaj, nie akceptując ich wszelako¹. Mam na myśli argument, że deter-minizm nie wystarcza, zwłaszcza w świetle faktu, że z powodu interferencji procesów mierzenia ze stanem systemu, którego dotyczy pomiar, istnieją określone granice możliwego stopnia ścisłości naszej wiedzy o warunkach początkowych, a-tym samym granice stopnia ścisłości przewidywań, które można z nich wyliczyć. Argument ten jest równoznaczny z odrzuceniem idei, że demon musi być pozbawionym ciała duchem; zakłada on, że demonowi nie należy przypisywać nieograniczonych mocy tam, gdzie wszelkie ludzkie istoty łub dowolne instrumenty fizyczne byłyby skazane na pewne ograniczenia. Innymi słowy, argument Heisenberga przeciwko determinizmowi opiera się na milczącym założeniu, że deter-minizm implikuje przewidywalność od wewnątrz z dowolnym stopniem ścisłości.

12. Dwie definicje determinizmu „naukowego”

Teraz możemy już zdefiniować determinizm „naukowy”:

Doktryna determinizmu „naukowego” głosi, że stan dowolnego zamkniętego systemu fizycznego w dowolnym przyszłym momencie czasu może być przewidziany nawet od wewnątrz tego systemu z dowolnym określonym, stopniem ścisłości, za pomocą dedukowania przewidywań z teorii, w koniunkcji z warunkami początkowymi, których wymagany stopień ścisłości zawsze można (zgodnie z zasadą wyjaśnialności) wyliczyć, jeżeli została określona treść zadania predykcyjnego.

Jest to najsłabsza definicja, jest ona jednak dostatecznie silna, aby na jej podstawie możliwe było sformułowanie idei implikowanych przez determinizm „naukowy”.

Nasza definicja wymaga przewidywalności dowolnego zdarzenia; wymóg ten jest wymogiem przewidywalności (jak

1

Nie zgadzam się z tymi ideami Heisenberga. Czuję, że muszę to wyrazić tutaj wprost, ponieważ w moim artykule Indeterminism in Quantum Physics and in Classical

Physics, w którym po raz pierwszy sformułowałem wymóg (2), wyrażam się niekiedy tak, jak gdybym akceptował przekonanie, że indeterminizm kwantowy jest wynikiem interferencji procesu dokonywania pomiarów z obiektami, których pomiar dotyczy. Ten sposób mówienia wziął się, jak przypuszczam, stąd, że gdy pisałem ten artykuł, moim celem nie była krytyka fizyki kwantowej, ule raczej wykazanie, że pewne cechy uznawane za charakterystyczne dla fizyki kwantowej odnoszą się także do fizyki klasycznej. [Por. artykuł Poppera Quiintum Mechanics without „The Observer”, przedrukowany jako wprowadzenie do Quantum Theory and the Schism in Physics, tom III Postscriptum do „Logiki odkrycia naukowego”.]