amat urz kr124

skoku wynosi około 4000 km. Fale promieniowane pod nieco większym kątem i przenikające głębiej w warstwę jonosferyczną, powracają po odbiciu na ziemię w nieco bliższej odległości od nadajnika. W obu przypadkach przestrzeń między falą promieniowaną i odbitą rozdzielona jest typową dla propagacji fal krótkich tzw. strefą martwą. W strefie tej fala promieniowana prawic zupełnie nie występuje. Obszar martwej strefy zwiększa się w miarę skracania fali promieniowanej, maleje natomiast, a w szczególnych przypadkach nawet zupełnie zanika, przy wzroście częstotliwości krytycznej. Nazwą tą określa się częstotliwość, przy której fala padająca prostopadle na warstwę jonosferyczną ulega jeszcze odbiciu od niej. Częstotliwość krytyczna jest oczywiście 3 -i- 4 razy mniejsza od częstotliwości granicznej, (MUF), przy której fala pada pod niewielkim kątem na warstwę jonosferyczną. Minimum częstotliwości krytycznej (3 -r- 4 MHz) przypada na późne godziny nocne, zaś maksimum (10 -r--f- 15 MHz) na godziny południowe. Ponieważ z częstotliwością krytyczną wiąże się też wielkość MUF, przeto w godzinach dziennych wykorzystuje się do łączności dalekosiężnych częstotliwości robocze 14 MHz -r- 28 MHz, natomiast w godzinach nocnych 3,5 -j- 14 MHz.

Falc padające na warstwę jonosferyczną pod dużym kątem, zbliżonym już bardziej do kąta prostego, wnikają w pas największej jonizacji i po łagodnym ugięciu powracają na ziemię, ulegając na tej drodze silnemu tłumieniu; w radiokomunikacji nie są zatem wykorzystywane.

Fale o kierunku prostopadłym do warstwy jonosferycznej przenikają bez odbicia, ulegając niewielkiemu ugięciu.

Wielokrotnemu odbiciu fali odpowiada mniejsze tłumienie przy propagacji poprzez obszary o jonizacji nocnej, a to dzięki mniejszemu pochłanianiu energii fali przez warstwę jonosferyczną o słabszej aktywności. Podobnie większe częstotliwości przy wielokrotnym odbiciu skokowym są lepsze od częstotliwości mniejszych ze względu na różnicę w tłumieniu, jakiemu ulegają fale w zależności od częstotliwości.

Najbardziej przydatne dla łączności dalekosiężnej są fale o częstotliwościach nieco mniejszych niż maksymalna częstotliwość graniczna (MUF). Fale takie ulegają najmniejszemu tłumieniu przy przechodzeniu przez dolne warstwy jonosferyczne o małej aktywności jonowej.

Na drodze od nadajnika do odbiornika fala może ulegać różnym zmianom. Zanik interferencyjny polega na wzajemnym wpływie sygnałów przychodzących z różnych odbić i dróg w jonosferze. Sygnały pojawiają się na wejściu odbiornika w przeciwnych fazach, co prowadzi do osłabienia sygnału użytecznego. Wyróżnia sic także tzw. zanik selektywny. Sygnał modulowany w amplitudzie docierający do punktu odbiorczego jednocześnie z różnych odbić, ma niejednakowe przesunięcia fazowe poszczególnych częstotliwości składowych wstęg bocznych, w wyniku czego powstają zniekształcenia obwiedni modulacji. Przesunięcia fazowe wynikają także z okresowych zmian gęstości jonizacji w warstwie.

Poza tym występuje jeszcze zanik polaryzacyjny (w wyniku zmian pola magnetycznego ziemi), zanik absorpcyjny (w wyniku zmian, tłumienia w dolnym obszarze jonosfery) oraz zanik graniczny (przy pracy na częstotliwoś-ci bliskiej MUF). Charakterystyczny zanik z często powtarzającymi się niezbyt głębokimi wahaniami natężenia sygnału jest typowy dla odbioru w pobliżu granicy strefy martwej.

Dodatkowe zakłócenia w prawidłowym rozchodzeniu się fali jonosferycznej powodują burze magnetyczne, sporadyczne warstwy E_s oraz tzw. zjawisko Dellingera.

13.2. Właściwości pasm amatorskich

Pasmo 3,5 MHz

Pasmo to wykorzystuje się do łączności na dalszy dystans tylko w godzinach nocnych. Możliwe jest uzyskanie zasięgu z górą 1000-kilo-metrowego, a w hardziej sprzyjających warunkach (zima) obejmującego nawet obszary zamorskie (Dx). W godzinach dziennych pasmo ulega silnemu tłumieniu przez warstwę D co skraca zasięg do odległości rzędu 300 km. Pasmo 3,5 MHz jest bardzo dogodne dla łączności wewnątrz-kra-jowej i lokalnej. Większe zasięgi można uzyskać przy stosowaniu dużych mocy nadawczych. W miesiącach letnich dają się we znaki zakłócenia atmosferyczne, a wskutek dużej aktywności jonosfery pogarszają się warunki dalekosiężnej propagacji.

Pasmo 7 MHz

Pasmo to może być wykorzystane w porze dziennej do łączności w zasięgu Europy Środkowej i do łączności wewnątrz-krajowych. W godzinach nocnych, szczególnie zimą, możliwa jest łączność nawet z krajami zamorskimi. Dzienne łączności ogranicza zwiększone tłumienie warstw jonosferycznych.

Dzienna martwa strefa ogranicza się do odległości rzędu 100 kfn i zwiększa się w godzinach nocnych. Zakłócenia atmosferyczne w miesiącach letnich są mniej dokuczliwe niż w paśmie 3,5 MHz. Pasmo to najwęższe z przyznanych dla komunikacji amatorskiej, jest bardzo zatłoczone, a w godzinach wieczornych zajęte częściowo przez silne stacje radiofoniczne. Już przy zastosowaniu niewielkich mocy nadawczych umożliwia ono łączność na znaczne odległości.

Pasmo 14 MHz

Podstawowe pasmo dla łączności Dx-owych przy użyciu nadajnika o niewielkiej mocy. Dobre warunki propagacyjne występują w nim w godzinach nocnych w okresie lata, a w porze dziennej — zimą. Najlepsze wyniki zapewnia propagacja przez obszar znajdujący się w ciemności. xObszary oświetlone słońcem i leżące między stacjami, szczególnie w lecie, powodują znaczne tłumienie sygnałów wskutek zwiększonej aktywności jonosfery. Zasięgi uzależnione są od wielkości MUF i przeciętnie wynoszą w dzień ponad 1000 km. Zasięgi Dx przypadają na wczesne godziny nocne w zimie i na całą noc w lecie. Najlepsze warunki propagacyjne występują prawie tuż przed zanikiem aktywności pasma (ponad 4000 km).

Wszelkie zmiany jonosferycznc oddziaływują silnie na warunki łączności i w tym paśmie (zaniki, burze magnetyczne), przy czym same zakłócenia atmosferyczne są do pominięcia.

Pasmo 21 Mliz

Pasmo o dużych walorach w obszarach propagacji dziennej, zapewniające doskonałe Dx w okresach wzmożonej aktywności słońca przy zastosowaniu niewielkiej mocy nadawania i anten kierunkowych. Wy-

245