ashmore
4

8

REKONSTRUOWANIE

PRZESZŁOŚCI

Teraz, gdy wiemy już jak archeolodzy kontroluję wymiar czasowy swych danych, zajmiemy się sposobami wykorzystania tych danych do rekonstrukcji przeszłości. Przechodzimy tym samym od analizy, czyli zdobywania informacji przez rozkład danych na podstawowe elementy i analizowania związków między nimi, do interpretacji, czyli składania tych elementów na powrót w jedną całość w celu uzyskania sensownej rekonstrukcji, która wypełnia cele badawcze.

Nie istnieje ścisła granica" między analizą i interpre tacją. Jak powiedzieliśmy w rozdziale 4, często zdarza się, że zbieranie i analiza danych archeologicznych przebiegają równocześnie, a archeolog ciągle poszukuje nowych odpowiedzi na pytania formułowane w miarę postępu badań. Patrząc nawet na najmniejszy zabytek - fragment naczynia z namalowanym motywem dekoracyjnym - archeolog ma na uwadze ogólne pytania, na które mają odpowiedzieć przedsięwzięte przez niego badania. W tym rozdziale omówimy rekonstruowanie czynności, które miały miejsce w dowolnym punkcie czasu z wykorzystaniem analogii i przestrzennej struktury źródeł.

ANALOGIA

U podstaw archeologii leży paradoks: źródło archeologiczne istnieje w teraźniejszości, podczas gdy archeolog zainteresowany jest przeszłością - a dokładnie mówiąc, warunkami życia i działaniami dawnych ludzi, którzy wytworzyli to źródło. Ze względu na to, że wydarzenia, które miały miejsce w prehistorii, nie mogą być bezpośrednio zaobserwowane, archeolog rekonstruuje je wykorzystując analogię - sposób rozumowania, w którym o nieznanych rzeczach lub relacjach wnioskuje się na podstawie rzeczy lub relacji znanych badaczowi. Wszyscy stosujemy ten rodzaj rozumowania, ale jego zastosowanie w archeologii zasługuje w tym miejscu na dokładniejsze omówienie. Wnioskowanie przy użyciu analogii opiera się na założeniu, że jeżeli dwie klasy zjawisk są podobne pod jednym względem, mogą być również podobne pod innymi względami. W archeologii używa się analogii do identyfikowania źródeł archeologicznych i relacji istniejących między tymi źródłami poprzez porówywanie ich z podobnymi zjawiskami, które odnajdujemy u społeczeństw żyjących współcześnie lub w przekazach historycznych.

Wykorzystanie analogii

Na poziomie najbardziej podstawowym - to właśnie dzięki analogii archeolog identyfikuje artefakty, obiekty nieruchome, ekofakty i całe stanowiska jako pozostałości dawnych ludzkich zachowań. Ostatecznie, archeolog nie obserwuje przecież dawnych ludzi wytwarzających narzędzia kamienne. Jednakże etnografowie i inni badacze odkryli w różnych częściach świata społeczności myśliwych i zbieraczy, którzy wyrabiają i używają podobne narzędzia również w naszych czasach. Dzięki podobieństwu formy, które łączy prehistoryczne artefakty i opisane przez etnografów wyroby, udało się zidentyfikować wiele dawnych narzędzi i, rozszerzając analogię, zrekonstruować techniki wytwórcze, a także zachowania związane z użytkowaniem tych przedmiotów (ryc. 8.1).

Analogia leży u podstaw wszystkich rekonstrukcji w archeologii prehistorycznej; dopiero archeologia historyczna może oprzeć się na źródłach pisanych. W przypadkach, w których fakty historyczne można powiązać bezpośrednio z późniejszymi źródłami, informację historyczną rzutuje się czasami wstecz, by wspomóc rekonstrukcję archeologiczną. Ale w sytuacji typowej dla archeologii prehistorycznej, bez żadnego dostępu do informacji pisanych, archeolog musi polegać na wnioskowaniu przy użyciu analogii.

Często gdy archeolog używa analogii, by zidentyfikować znajomy artefakt lub obiekt, nie jest to proces świadomy. Ma miejsce automatyczne skojarzenie, które czerpie z codziennego doświadczenia; w taki właśnie sposób archeolog wiąże fundament, na którym wspiera się współczesny dom z podobnym obiektem archeologicznym, który kwalifikuje jako pozostałość obiektu mieszkalnego. Często jednak archeolog napotyka obiekt lub artefakt, którego nie zna; wtedy identyfikacja przez analogię staje się świadomym, racjonalnym procesem.