Alkocholizm jest chorobą 18

siadanie predyspozycji do uzależnienia. Badania te łączą występowanie uzależnienia od alkoholu m.in. z genami zlokalizowanymi w chromosomie 13, w chromosomie Y oraz z genem kodującym jeden z receptorów' dopamino-

. Podejmowane są nawet próby wykorzystywania tych informacji dla ceiow profilaktycznych (badanie dzieci i ostrzeganie o predyspozycjach biologicznych do uzależnienia). Dotychczas są to jednak tylko próby.

że reakcje na alkohol mogą być różne.

lelftóre osoby odczuwają po jego wypiciu przyjemność i odprężenie

pojawia się zaczerwienienie twarzy, nudności i ból głowy.l^rozumiałe jest

a inne czują się źle/Badania wykazały, że u 30-40% Azjatów po spożyciu

więc, że jedni będą dążyli do powtarzania, przy pomocy alkoholu, przyjemnych dla siebie stanów a inni (w tym wspomniani wyżej Azjaci) będą starali się nie pić. Różne reakcje na alkohol wynikają z biochemicznej odmienności organizmów i wiążą się m.in. ze zróżnicowaniem uczestniczących w spalaniu alkoholu enzymów dehydrogenazy aldehydowej (ALDH)'^{1 2 3}'. U osób, które posiadają enzymy ALDH o słabych możliwościach rozkładania - aldehyd nie jest metabolizowany w stopniu wystarczającym. Będąc w nadmiarze łączy się on z obecnymi w organizmie związkami (aminami biogennymi) i powstają alkaloidy wywierające silne działanie na czynność ośrodkowego układu nerwowego.

Nowo powstałe związki (pochodne tetrahydroizochinoliny- T1Q i tetrahy-drobetakarboliny - THBC oraz salsolinol - SAL) odgrywają prawdopodobnie ważną rolę w powstawaniu uzależnienia od alkoholu. Poprzez swoje działanie wyzwalają bowiem potrzebę picia alkoholu, który zmienia samopoczucie.

Mechanizm tego zjawiska polega na drażnieniu przez nie struktur mózgu określanych jako „układ nagrody” albo układ „pozytywnego wzmocnieni (umiejscowionych w rejonie bocznego podwzgórza, obszarów limbiczny i pnia mózgu). Drażnienie tych obszarów wywołuje u zwierząt wyraźne objawy przyjemności i dążenie do powtórzenia drażnienia po to, aby ponownie odczuć przyjemność. Potwierdzeniem tych obserwacji jest fakt, że również osoby, którym wszczepiono elektrody w celach diagnostycznych lub leczniczych odczuwały błogostan, odprężenie i poprawę nastroju podczas drażnienia niektórych obszarów mózgu.

Jedno z badań, jakie przeprowadzono w USA, polegało na wprowadzeniu TIQ do mózgu małp. Okazało się, że małpy mając do wyboru picie wody bądź alkoholu, wybierały ten ostatni, piły go chętnie i w bardzo dużych ilościach.

Rozpowszechnienie problemów związanych z alkoholem ma ścisły związek z obyczajowością i postawami społecznymi wobec picia alkoholu, a więc z czynnika-

Społeczne

mi kulturowymi. Spotykamy kultury z dominującym wzorcem abstynencji (np. niektóre odmiany protestantyzmu w Europie i USA oraz islam), kultury gdzie dezaprobata dla pijaństwa połączona jest z tolerancją dla indywidualnych pijaków (np. w społeczeństwie polskim czy holenderskim), kultury akceptujące picie alkoholu, ale jednocześnie kontrolujące je (np. kultura żydowska) oraz „kultury pijackie”.

Szczególnie ważne znaczenie ma środowisko rodzinne, które może zarówno zwiększać, jak i poprzez stworzenie korzystnych warunków do prawidłowego rozwoju swoich członków, ograniczać ryzyko uzależnienia. Stąd tak istotną rolę przypisuje się tzw. dziedziczeniu społecznemu, które polega na stosowaniu w życiu dorosłym norm i zwyczajów obowiązujących w domu rodziców. Jednocześnie stwierdzono, że alkoholicy najczęściej pochodzą z rodzin, w których jedno lub oboje rodziców byli alkoholikami bądź z rodzin całkowicie abstynenckich. Fakt ten można tłumaczyć brakiem odpowiedniego (właściwego) społecznego modelu picia.

Ważną rolę odgrywa również dostępność napojów alkoholowych, tj. cena, łatwość ich nabycia czy też ograniczenia w ich sprzedaży. Autorzy Raportu dla Kongresu Stanów Zjednoczonych z roku 1987 stwierdzili np., że nawet)stosunkowo małe podwyżki cen napojów alkoholowych ograniczają nie''tylko ich spożycie, ale powodują jednocześnie spadek liczby wypadków drogowych oraz zgonów spowodowanych marskością wątroby. Klasycznym przykładem wpływu zmiany cen na spożycie jest Dania z okresu 1 wojny światowej. Dziesięciokrotny wzrost ceny wódki i dwukrotny wzrost ceny piwa obniżył, w ciągu dwóch lat, spożycie alkoholu na osobę z 6,7 litra na 1,6 litra. W tym okresie liczba przypadków majaczenia drżennego spadła do 1/13, a zgonów spowodowanych „przewlekłym alkoholizmem” do 1/6 poprzedniego poziomu. Z kolei podwyżka ceny alkoholu w Szwecji o 30% spowodowała w latach 1956/1957 spadek spożycia o 1/4.

ł

1

Receptory są to wyspecjalizowane elementy układu nerwowego, w których dochodzi do przekształcenia energii bodźca na impuls nerwowy; są to „narządy”, za pomocą których organizm odbiera podniety z zewnątrz.

2

patrz str. 94 (przyp. Autora).

3

patrz str. 95 (przy. Autora).