BN
7

XXXII    WICHER, WIATR

zanych ze śmiercią, sygnalizują one jej obecność. Z wichrem ze-j spolony jest przymiotnik „zimny” i on także pseudonimujc siły j śmierci. Kilkakrotnie śmierć w liryce Czechowicza ma cechy ambiwalentne: „upał i chłód ze snu schodzących potęg” (erotyk, bts) wyraża je w pełni. W zasadzie jednak wszelkim obrazom śmierci towarzyszy wrażenie chłodu i zimna:

wiatr wieje z siwej nicości świt nieznany ma zimny oddech {eros i psyche, wb)

chwytasz znienacka za gardło serce roztrącasz zimnym zalewem.

{hymn, wb)

Oddech w różnych mitologiach oznacza duszę, samą istotę życia. Tu oddech można włączyć do symboliki śmierci, tym bardziej że obok stoi wiatr, o którego znaczeniu w poezji Czechowicza już wiemy. W drugim cytacie „chwytanie za gardło” przywołuje cechy przypisywane w ludowych wierzeniach zmorze, która we śnie mogła człowieka zadusić na śmierć. Zresztą i śmierć, i zmora opierają się na tym samym pniu językowym.

Symbolika śmierci obejmuje w poezji Czechowicza także noc i wszystkie słowa związane z pogrzebem lub czasem, który zwykle kojarzy się ze śmiercią (jesień, listopad). W wyjątkowym zgęszcze-niu można tę symbolikę dostrzec w elegii nierąocy {bts):

stąpają posłowie nocy .[•••]

idę z orszakiem jesiennym

[...]

cień mnie swym głosem urzekł

[•••] . . _v .

tak oto snują się słokva listopadowe

INoc, jesienny, cień, listopadowe ypochodzą z tego samego pob

znaczeniowego, objawiają istnienie śmierci. Noc i cień wiążą si^

z ciemnością, natomiast listopad i jesień oznaczają czas zamiera

nia. Często poeta sięga po personifikację i wtedy symbolika nabie ra wyrazistości: „listopad mocno trzyma mnie w ramionach” {elegia żalu, bts). W tym samym zespole obrazowym znajduje się mrok:

zginęły w drzew zadymce geniusze mroku

(polać y, wb)

świecznik:

schody i rząd świeczników wiodą cię na zachód

(pieśń, bis)

— oraz popiół i słowa pochodne:

wichrze popielny czyś po to wiał by imię moje zetrzeć ze skał

(pod popiołem, bts)

W jednym z poprzednich przykładów — widzieliśmy, że w obrębie interesującej nas symboliki znalazł się kolor czarny.

(Izerń stanowi esencję wszelkiej ciemności, związana jest poza tym /. rekwizytami towarzyszącymi obrządkom żałobnym. ,W hymnief (wb) pisze poeta:

szumiąca

chorągwi czarnych armią

W innych utworach jawi się symbolika, w której związek ze śmiercią zostaje utrzymany, ale już jest rozluźniony i bardziej aluzyjny:

zasypią cię czarne róże

sen pod ciało podłoży się płomykiem

sierpem

a za sierpem wiosna zasadzka (mały mit, wb)

„Czarne róże” kojarzą się z wieńcem żałobnym, a sen u Czechowicza ma zawsze wartość ujemną. Sęji — według wyrażenia poe-ly — jest chlebem świata śmierci, zaś płomyk, jako przejaw ognia, znajduje się u Czechowicza na ujemnym polu znaczeniowym i stanowi składnik świata zagłady. Obecność w tym układzie motywu

'!    B.N., S. 1/199 (J. Czechowicz: Wybór poezji)