BN1

LXXX POSTAWA POETYCKA CZECHOWICZA

boliczny do poematów ^{1 2}, Poezja godna epoki**, Wyobraźnia stwarzająca ^{3 4}, Projekt środy literackiej³¹ •— oto najbardziej znamienne.

We wszystkich tych wypowiedziach Czechowicz przedstawia całościowe widzenie poezji wyrażającej wielkość nadchodzących czasów, zdolnej im sprostać. Czechowicza zrażał minimalizm ideowy awangardy, jej technicyzm i zainteresowania prawie wyłącznie formalne. Autor w błyskawicy widział potrzebę wielkiej ideowej dyrektywy. Początkowo było nią skierowanie ku wielkości. Oznaczało to potrzebę wypracowania nowej idei, modelu przyszłości, który poezja mogłaby światu zaproponować. Tę funkcję poezji określił Czechowicz jako mitotwórstwo. Poeta ma ujmować rzeczywistość w kształt nowego mitu.

Najpełniejszy wykład swoich koncepcji mitotwórczych dał Czechowicz w Kluczu [...] do poematów z r. 1934. W poprzednich rozdziałach była o tym tekście mowa. Cytowany Klucz... wskazuje na podstawowe zasady widzenia świata, zrealizowane w tekstach poety ⁵.

Wielką rolę przypisuje Czechowicz wyobraźni — jest ona pomostem między światami. Klucz... stanowi komentarz do własnej twórczości poety, odsłania plan jej budowy, wyłożył też w nim Czechowicz swoje wyobrażenie o świecie i jego wewnętrznych prawach. Podkreśla w swoim szkicu kosmogoniczny charakter poezji. Mówi się tu o naturze i budowie świata, tworzy własną teogonię, ujmuje świat w kategoriach mitu.

Pogłębienie ujęcia poezji w jej funkcji mitotwórczej znajdujemy w artykule Poezja godna epoki. Przeciwstawia się w nim Cze-i howicz poezji naturalistycznej, zapisującej tylko istniejący świat. W drugim szeregu stawia autor poetów wysnuwających z wyobraźni „otchłanie i nieba”, których dzieła wołają — jak powiada poeta — do ludzi: „podobni bądźcie bogom”. W podkreślonej tu postawie kreacyjnej poety centralne miejsce zajmuje wyobraźnia i fantazja.

Fantazja zdąża ku kosmogonii otwarcie [...] Tworzy według fanta-• lycznych reguł i formuł własny świat z odrębnymi prawami i odrębnymi zjawiskami⁶.

Ulubionym wyrażeniem Czechowicza z tego czasu jest powiedzenie Rimbauda, że poeta powinien tworzyć nowe kwiaty, nowe gwiazdy, nowe ciała, nowe narzecza, a więc stwarzać świat. Zarzuca (l/.echowicz w swoim szkicu poezji współczesnej, że nie buduje ona nowych projekcji świata.

Życiu przodują idee i mity. Poezja również musi wrócić po swoje złote runo, musi nabrać charakteru mitu. I kiedy mowa była o kosmo-inmiach i teogoniach, to chodziło właśnie o to, o mitotwórstwo [...]

Proponuję poetom budowanie wszechrzeczy, nie zaś lepienie byle ( •/.ego [...] Naiwny, równocześnie realistyczny i magiczny światopo-fdąd człowieka starożytnego i średniowiecznego wydał owoce mitologiczne niezwykłej piękności. Czy nie warto pokusić się o nowe biblie i sagi, zrodzone z myśli współczesnej, z ducha XX wieku, który wkrótce-już dobiegnie swojej połowy...⁷

Swój program poetycki nazywał także Czechowicz fantazjotwór-•;lwem, mówił o „wyobraźni stwarzającej”. W ten sposób coraz bardziej na plan pierwszy wysuwał poeta dwie cechy poezji: wi-zyjność i kreacyjność. Stały się one kamieniem węgielnym ostatniej wersji programu Czechowicza, któremu nadały miano poezji czyjej. Współtwórcą jego był krytyk Ludwik Fryde, a organem — założony przez Czechowicza, a redagowany przez niego i Frydego miesięcznik «Pióro». Fryde założenia poezji czystej przedstawił w szkicach: Odmiany „poezji czystej” i Dwa pokolenia. W tym ostatnim pisał o stylu nowej poezji:

1

   J. Czechowicz, Klucz symboliczny do poematów, «Kamena» 1966, nr 10.

2

   J. Czechowicz, Poezja godna epoki, «Kurier Poranny» 1936, nr 238.

3

   J. Czechowicz, Wyobraźnia stwarzająca, «Pion» 1937, nr 14.

4

   «Poezja» 1969, nr 9, s, 7—12.

5

   J. Czechowicz, Klucz symboliczny do poematów.

6

   J. Czechowicz, Poezja godna epoki.

7

   Tamże.

li B.N., S. 1/199 (J. Czechowicz: Wybór poezji)