CCF20081206027

L.ęk -.i procesy poznawcze

Charakterystyka dziecka lękliwego

Destrukcyjne działanie lęku

Zustunim się...

napięciu lękowemu. Dzieci te czy leż młodzież często należą do najzdolniejszych (...) Lęk przed pytaniem jest związany ze skłonnością do traee-nia się, które wyraża jak gdyby brak przystosowania do aktualnej rzeczywistości. Często osobnik jest całkowicie intelektualnie przygotowany do dania odpowiedzi i to do dobrych odpowiedzi, ale jest nieprzystosowany uczuciowo (...) Dominuje lęk przed ośmieszeniem. Wielu spośród dzieci i młodzieży odczuwa taki stan jako znieruchomienie, zesztywnienie psychiczne. zahamowanie władz umysłowych (...) Dzieci i młodzież o takich właściwościach bardzo często posiadają znaczne zdolności twórcze".¹''

„Ważna sprawa - pisze Irena Obuchowska - jest związek lęku z prace-sami poznawczymi (...) Stwierdzono, że przy niskim poziomie pobudzenia lękowego sprawność uczenia się wzrasta, aż do określonego optimum, które jest różne u różnych ludzi. Po jego przekroczeniu, tj. przy coraz silniejszym lęku, uczenie się jest coraz bardziej utrudnione”."

Jeno Ranschburg tak przedstawia charakterystykę dziecka lękowego: „ma specjalny stosunek do świata i do samego siebie, charakteryzujący się tajemniczym i niezależnym od obiektywnych warunków ciągłym lękiem. Jego rezultatem jest postawa ustępliwa i obniżona zdolność działania (...) Najważniejsza cecha charakterystyczna dla dziecka lękowego jest taka, że każde zadanie, w które wplątały je okoliczności, przeżywa jako sytuację zagrożenia i przewiduje porażkę działania (...) Za lękiem kryje się niedocenianie własnego ja, własnej wartości".'*

John Holi, autor słynnej pracy „How children taił" („Jak uczniowie ponoszą klęski"), uważa, że lęk niszczy inteligencję, wpływa na sposób., w jaki dziecko widzi sprawy, myśli o nich i odnosi się do nich. Lęk powoduje. że skądinąd inteligentne dzieci zachowują się w szkole głupio. Uczniowie .jak dobrzy żołnierze panują nad swoim strachem, żyją z nim i przystosowują się do niego. Ale kłopot polega na tym. że - tu jest główna różnica między szkolą a wojną - przyslosowanie dzieci do ich strachu jest prawie zawsze złe, niszczące ich inteligencję i możliwości. Przestraszony żołnierz może być najlepszym bojownikiem, ale przestraszony człowiek, który ma się uczyć, będzie zawsze złym uczniem."¹'’

Dlaczego wielu ludzi uważa, że postraszenie skłania do pracy i do nauki?

6.4. Nauczyciel a poznawanie właściwości uczniów

W tym rozdziale zostaną omówione takie właściwości dzieci i młodzieży, które albo szczególnie objawiają się w warunkach szkolnych, albo też mają szczególnie duże znaczenie dla pracy i pobytu ucznia w szkole. Jest oczywiście rzeczą ważną, by nauczyciel chciał i potrafił rozpoznawać te właściwości u swoich uczniów. Pewne praktyczne wskazówki, jak to czynić, znajdzie czytelnik w Aneksie, na końcu książki. Tu chciałbym tylko zamieścić ogólną uwagę na ten temat.

Dąbrowski K... ibidem, s. 99-100.

'' Obuchowska I.. ibidem, s. 346.

'* Kanschburg J.. Ijęk. jyliew. (iyn‘.\i(i WSil*. Warszawa 19X0. s. 69.

^,H Moli ].. How CliiMmi loil. IHmgtiin I d . Harmoiidswortli 1970. s. KO

Klapy zdobywanie wiedzy o uczniu

Zastano >r .«/(’■■•

Każda klasa jest inna od pozostałych

Zgranie klasy

Dochodzenie do wiedzy o uczniu odbywa się etapami. Zaczyna się od luźnych spostrzeżeń i spekulacji myślowych, głównie zresztą /.wit|/a nych ze sprawami łatwo rzucaji|cymi się w oczy, a więc takimi, jak grzeczność, posłuszeństwo, pilność, stosunki z kolegami. Czasem już na tym etapie można się zorientować, czy uczeń „daje się lubić". Potem powoli. w miarę jak wiedza narasta, pojawia się etap „rozpracowania". Teraz nauczyciel stara się przewidzieć zachowaniu ucznia, ma podstawy do weryfikowania swoich spostrzeżeń i sądów, stara się zarazem sklasyfikować ucznia w obrębie jakiegoś określonego typu. Jednocześnie wraz z poszukiwaniem przynależności do typu pojawia się „obraz" ucznia jako niepowtarzalnej jednostki.

Ostatnia faza jest stabilizacja obrazu. Oczywiście, stabilizacja nie musi oznaczać stagnacji, bo ocena ma ulegać dalszym zmianom, w miarę jak uczeń rośnie.

Dlaczego wykształcenie w nauczycielu właściwego obrazu ucznia pozwoli mu go szybciej i efektywniej nauczyć?

Rozdział 7. Klasa szkolna jako grupa społeczna

7.1. Specyficzne właściwości klasy

Każda klasa szkolna jest inna od pozostałych, zarówno tych, które były przed ni<|, jak i tych. które z nia współegzystuja w tym samym budynku szkolnym. Nauczyciele zwykle wiedza o tym bardzo dobrze, dość szybko też utrwalają się wśród nich oceny dotyczące konkretnego zespołu uczniów.

Nauczyciele mówią więc o klasach „trudnych do prowadzenia”, „rozwydrzonych", „spokojnych" czy „rozhukanych". Mówią o klasach, ale również o tym, jak im się z klasą pracuje. Informacje zawarte w tych określeniach dotyczą zwykle pewnych cech klasy (np. lekceważenie norm życia szkolnego), a często informują również o tym, czego się od klasy oczekuje. Wiedza wychowawców pochodzi ze stałej, uczestniczącej obserwacji klasy, z wyników licznych klasyfikacji uczniów i podsumowań realizacji wspólnych zadań. Oczywiście, jakość tej wiedzy związana jest z doświadczeniem, gdy jednak tego doświadczenia jeszcze brak, warto sięgnąć po teoretyczne informacje dotyczące zjawisk przejawiających się w zespole.

Kategorią opisową, którą posługują się najczęściej uczniowie, jest „zgranie klasy”. Nauczyciele również posługują się tą kategorią, mając najczęściej na myśli różne odcienie solidarności zespołu.

W ostatnim półwieczu jesteśmy świadkami dynamicznego rozwoju nauki o małych grupach. W ramach lej nauki szuka się prawidłowości rządzących zachowaniem ludzi, gdy wchodzą oni w skład tego rodzaju grupy.

55