BUWH4

54 Rozdział 5

z bardzo wielu podobnych w treści listów przychodzących do Krajowego Stowarzyszenia Antymobbingowego:

„Z powodu szykan w pracy przez okres tego roku byłam jut trzy razy u psychiatry (około miesiąca zwolnienia lekarskiego), przez około pół roku przebywałam w szpitalu na oddziale kardiologicznym z rozpoznaniem nerwicy serca oraz podejrzeniem zawału. Od powrotu ze szpitala przeżywam koszmar, jestem już u skraju wytrzymałości. Mam jeszcze na utrzymaniu córką, która również cierpi z powodu mojego stanu psychicznego. W ogóle na dzień dzisiejszy z powodu mojej pracy cierpi cała moja rodzina. Sytuacja materialna nie pozwala mi na zwolnienie sią z pracy. Normalna efektywna praca stała sią już od jakiegoś czasu niemożliwa”.

Celem mobbingu jest świadome szkodzenie i niszczenie wybranej ofiary dla wyeliminowania jej z zajmowanego stanowiska lub z organizacji. Terror psychiczny wywiera niszczycielski wpływ na kontakty zawodowe ofiary oraz jej pozycję w środowisku pracy. Stopniowe psucie jej dobrego imienia zaburza relacje interpersonalne nie tylko w miejscu pracy, ale także proza nim, w środowisku lokalnym; nieraz stanowi to przyczynę problemów rodzinnych lub małżeńskich. Ofiara mobbingu będąc pariasem w zakładzie pracy, w swoim zespole pracowniczym, także w środowisku zawodowym z przypisaną etykietką osoby sprawiającej kłopoty swemu pracodawcy, nie mogąc spodziewać się pozytywnych referencji, czyli obiektywnej oceny swojej pracy, ma zazwyczaj ogromne trudności w znalezieniu zatrudnienia, o ile jej stan psychiczny i fizyczny pozwala podjąć się kolejnych obowiązków zawodowych. Często również sytuacja w miejscu pracy wpływa negatywnie na jakość stosunków rodzinnych, powodując niekiedy nawet rozpad małżeństwa. W takim przypadku osoba będąca ofiarą skonsolidowanych aktów przemocy psychicznej, mając zniszczone zarówno życie zawodowe, jak i rodzinne, pozbawiona jakiegokolwiek wsparcia staje się przysłowiowym „wrakiem” człowieka.

W Wielkiej Brytanii obliczono, że złe stosunki w pracy powodują absencję pracowników, której roczny koszt w całej gospodarce brytyjskiej wynosi około 1,3 mld funtów rocznie. W Polsce nikt podobnego rachunku nie przeprowadził, ale jeśli przyjąć, że u nas nasilenie mobbingu w pracy jest podobne jak w Wielkiej Brytanii, to przy odpowiednich przeliczeniach uwzględniających mniejszą liczbę zatrudnionych w Polsce roczny koszt absencji spowodowany konfliktami w pracy wyniósłby zawrotną kwotę 5 mld złotych rocznie.

Skala mobbingu w polskich zakładach pracy jest, jak dotąd, mało zbadana, co wymaga przeprowadzenia pogłębionych badań interdyscypli-namych. Poza ogólnymi wskazaniami wielu autorów, że mobbingu jest najwięcej w oświacie, w administracji państwowej i samorządowej, w supermarketach, w tzw. organizacjach mundurowych (policja, wojsko), w starych hierarchicznych strukturach przemysłu państwowego i w części nowych prywatnych firm kierowanych przez drapieżnych właścicieli nastawionych na zysk, konkretnymi liczbami nie dysponujemy. Jeżeli padają liczby, to głównie jako hipotezy i są one bardzo rozbieżne: twierdzi się, że mobbing dotyka od kilku nawet do 60% pracowników. Sądząc po liczbie osób zgłaszających się po poradę do Krajowego Stowarzyszenia Antymobbingowego, zdecydowanie najwięcej zgłoszeń jest ze szkolnictwa wszystkich szczebli, łącznie z wyższym. Są to ludzie wysoko wykształceni, świadomi swych praw, ambitni. Natomiast rzadko zgłaszają się osoby z innych środowisk, np. robotniczych. A można przypuszczać, że właśnie w tych środowiskach mobbingu może być najwięcej.

Do Stowarzyszenia zgłaszają się również osoby z administracji samorządowej, ze służby zdrowia i opieki społecznej. Można by oczekiwać, że w szpitalach i w opiece społecznej powinni pracować ludzie wrażliwi na los i cierpienia innych, tymczasem również w tych organizacjach pojawia się mobbing. W szpitalach mobbing dotyka głównie pielęgniarki, ale też prześladowani są lekarze. W dokumentacji Krajowego Stowarzyszenia Antymobbingowego autorzy niniejszego opracowania znaleźli kilka przypadków terroru psychicznego w firmach przemysłowych, gdzie głównie chodziło o działaczy związkowych prześladowanych za utworzenie związku zawodowego w zakładzie.

Szczególnie dotkliwy mobbing zdarza się w firmach rodzinnych, bo przenosi się on z życia zawodowego na rodzinne. W takiej sytuacji ofiarom trudno się bronić, ponieważ są zwykle silnie uzależnione od mobbera nie tylko przez pracę, ale też przez wspólne zamieszkiwanie, pozostawanie z nim w związku małżeńskim lub bycie członkiem jego rodziny.

O skali mobbingu więcej wiadomo z badań zagranicznych. Z badań przeprowadzonych w 1998 roku przez Europejską Fundację do Spraw Poprawy Warunków Życia i Pracy w Dublinie (European Foundation for the Improvment of Living and Working Life) wynika, że średnio w krajach UE w ciągu jednego roku dręczonych w pracy jest 8% pracowników. W poszczególnych krajach odsetek ten był następujący (Kłos 2002, s. 4):

Wielka Brytania — 16,3%

Szwecja

Francja

— 10,2%

— 9,9%