CCF20090214052

nia naukowego i rozumienie jako metoda naukowa, ale także dlatego, że inaczej musiałby zrewidować przyjęte przez siebie na początku założenia. W konsekwencji nie potrafi opisać właściwie roli interpretacji w samej nauce. Problem właściwej identyfikacji przebiegu i motywów zachowań sprowadza się u niego do kwestii adekwatnego ujęcia przyczynowego (kausale Adaąuanz), leżącego całkowicie w kompetencji zwykłych metod empirycznych ustalających przyczynowe zależności. A przecież nie można się tu obyć bez rozumienia i interpretacji — bez nich stwierdzenie, jakie fakty zaszły me jest możliwe.

Ostatecznie nie da się od siebie oddzielić całkowicie oczywistości interpretacji i ważności empirycznej — pisałem o tym w rozdziale drugim. I ostatecznie nawet Weberowi nie udaje się zdefiniować nauki inaczej niz przedmiotowo, jako nauki o ludzkich działaniach, czyli zachowaniach, z którymi działający łączy subiektywny sens⁴⁵, lub też — w innym sformułowaniu — jako posiadający pewien subiektywny sens „odnoszeniach” się do „przedmiotów”.⁴®

Wyjaśnienie działań przez rozumienie ich motywów polega na uchwyceniu zespołu sensu, do którego dane działanie zgodnie ze swoim sensem należy. Jak wyjaśnienie to konkretnie wygląda, można zobaczyć w Etyce protestanckiej i duchu kapitalizmu, gdzie Weber wytłumaczył zachowanie protestantów w dziedzinie gospodarczej rekonstruując całą duchową strukturę, z której ono sensownie wynikało. Proponowane przez niego wyjaśnienie nie polega jedynie na stwierdzeniu, że pewnego typu zachowanie (wytrwała, ascetyczna praca) stanowiło dla pewnej kategorii ludzi środek realizacji określonego celu (w tym wypadku uzyskania pewności że osiągną oni zbawienie), ale przede wszystkim na pokazaniu, dlaczego stało się ono tym środkiem, dlaczego ludzie zaczęli nagle wierzyć, że może ono taki środek stanowić.⁴⁷ Co więcej, Weber chce wyjaśnić również

« Tamże, s. 542.

** Tamże, s. 429.

« O tym typie wyjaśniania por. R. Martin, Erklaren urcd Verstchen tn den Geschięhtswissenschaften, w: K. O. Apel, skąd ów cel się wziął, z jakiej szerszej struktury myślowej wynika.

Aby przeprowadzić swój dowód Weber poddaje interpretacji nowy etos pracy, który pojawił się u początków kapitalizmu, oraz doktrynę protestancką. Celem interpretacji jest odtworzenie na podstawie materiału historycznego duchowego kontekstu, w którego ramach praca mogła nabrać soteriologicznego sensu. D2:ęki tej rekonstrukcji zaczynamy dostrzegać ukryty przedtem związek między dwoma tak z pozoru odległymi i nie mającymi ze sobą nic wspólnego faktami jak dążenie do zbawienia i pewna postawa wobec pracy. Zachowanie protestantów w dziedzinie gospodarczej staje się zrozumiałe. Im pełniejsza i bardziej spójna jest rekonstrukcja, tym oczywistsze wydaje się zachowanie. W świetle interpretacji więź między motywem a zachowaniem ukazuje się nie jako więź przypadkowa, polegająca jedynie na ich empirycznym współwystępo-waniu, lecz jako wewnętrzna więź sensu.⁴¹ Zaczynamy rozumieć, dlaczego protestanci musieli mieć taki stosunek do pracy.

Kacjonalna interpretacja jest tylko jednym z rodzajów rozumienia, o jakich pisze Weber. Obok rozumienia racjonalnego wyróżnia on także rozumienie oparte na wczuciu, rozumienie odtwarzające uczucia leżące u podłoża rozumianego działania (einfiihlend nacherlebendes Verstehen). Dzięki temu rozumieniu mamy dostęp do ostatecznych celów i wartości innych ludzi oraz do różnego rodzaju emocji i wynikających z nich irracjonalnych reakcji. Zdolność do takiego rozumienia zależy od tego, w jakiej mierze my sami jesteśmy podatni na te stany lub wyznajemy podobne wartości. Weber uważa jednak, że ten drugi — „psychologiczny” — typ rozumienia pełni w nauce jedynie rolę pomocniczą; pojawia się wszędzie tam, gdzie nie jest możliwe rozumie-

J. Marminen, R. Tuomela (wyd.), Ncue Versuche uber Erklaren nnd Verstehen, Frankfurt a.M. 1978. s. 153—192.

** Por. A. C. Maclntyre, A Mistake About Causality in So-cial Science, w: P. Laslett, W. G. Runciman (wyd.), Philosophy. Poliiics and Society, Oxford 1969. s. 48—70.

107