DSC07072 (3)

paca rodziną, ale także i tego, że pełnienie przez nią tej roli jest możliwe dzięki jej zdolności do stałego przystosowywania się do otaczającej rzeczywistości.

Więzi rodzinne powstają w wyniku zespalania się oddziaływań wielu czynników, jak np. biologicznych, psychologicznych, społecznych, ekono-_c micznych itp. Treści przeżyć uwarunkowanych biologicznie mogą kształtować się prawidłowo i yslużyc rodzinie tylko pod warunkiem, że stanowi ona właściwie uformowaną organizację społeczną. Tylko rodzina zharmanizo-wana i zintegrowana jamie wykorzystać te możliwości i szanse, jakie udostępnia jej sama natura — natomiast rodzina rozbita często je zaprzepaszcza. Aspekt psychologiczny wytwarzania się więzi oznacza w kontekście tych rozważań to, że czforików rodziny wiążą między sobą wzajemne zależności, mianowicie jedni dla drugich mogą stanowić źródło zaspokojenia hih ndmnwy zaspokojenia różnorodnych potrzcb^sychicznych, np. potrzeby bezpieczeństwa czy potrzeb uczuciowych (miłości, przyjaźni itp.). Ekonomiczny aspekt tego problemu stanowi to, że członków rodziny wiążą wzajemnie ich potrzeby materialne, od których zaspokojenia zależy ięh rozwój fi żyćznyi psychiczny, poczurie psychicznej niezależności oraz poczucie „społecznej przydatności.

Tak więc istnieje fundaincnt&lńa ciągłość materialna, psychiczna i kulturowa między indywiduum, rodziną i społeczeństwem. Podobnie też zachodzi ciągłe przeplatanie się, wzajemne u waru nko wywabi e sfery biologicznej i psycliicznej jednostek. Organizm ludzki jednakże charakteryzuje się pewną jednością swych elementów fizycznych, gdy tymczasem członkowie rodziny, mimo przebywania pod jednym dachem, „nie ciążą” do siebie wzajemnie w ten sam sposób, jak czynią to części ciała.

Współcześni badacze zajmujący się rodziną wykazują dużą inwencję naukową, odnosząc do niej ustalenia socjologiczne dotyczące praw rządzących tym typem grup społecznych, do którego zalicza się rodzinę, tj. małą grupę. Przyjmuje się, że rodzina wśród innych małych grup wyróżnia się swoistą strukturą i specyficznym funkcjonowaniem.

Termin „grupa” nic jest wolny od wieloznaczności. Nie będziemy się jednak tutaj zajmować tym szerzej. Dla naszych celów warto tu powiedzieć, że termin ten służy jako dogodne psychologiczne i socjologiczne określenie jakiejkolwiek liczby osób (mniejszej lub większej), pomiędzy którymi istnieją takie stosunki, takie powiązania, iż osoby te muszą być traktowane jako tworzące pewną całość łącznie (Bossard, 1953)*.

W literaturze przedmiotu znaleźć można różne propozycje podziału grup. Do interesujących należą te, które podchodzą do zagadnienia od wewnątrz, czyli psychologicznie, i zarazem od zewnątrz, czyli socjologicznie. Ma to swoje odbicie w dobrze znanym podziale dychotomicznym na grupy podstawowe (pierwotne) i wtórne (Gooley, 1909).

¹ &*Mwę informacje na ten temat wraz z przeglądem różnych definicji grup znaleźć można w książce: J. Rembowski, 1972; oraz Z. Tyszka, 1974.

Więzi pomiędzy członkami grupy podstawowej (pierwotnej) są osobiste, intymne i ciepłe. Solidarność jest tu bezinteresowna i wypływa raczej z uczucia niż z wyrachowania. Na ogół są to małe grupy, i w każdej z nich łączy członków stosunek „twarzą w twarz”, a postępowanie ich wobec siebie wza* ' jemnie charakteryzuje się spontanicznością idąźćfitgm do wspólnych albo ogólnych celów, choć nic zawsze jest to wyraźne. Zwykle wymienia się grupę przyjaciół, a szczególnie rodzinę jako czołowe przykłady grup podstawowych.

Rodzina jest grupą podstawową w kilku znaczeniach* lecz głównie w tym, żc stanowi. _ fundament dla wytwarzania się społecznego charakteru i spo- i łecznych ideałów j ednosdupprzede '"wszystkim jednak dzieci. Wynikiem tego bliskiego powiązania członków grupy podstawowej jest, z punktu widzenia psychologicznego, niejako zlanie się poszczególnych indywidualności w pewną wspólnotę, a nawet jedność — w ten sposób, że osobowość każdego członka rodziny jest przedmiotem wspólnego przeżywania przez całą rodzinę, a rozwijanie tej osobowości stanowi jej cel. Najprościej można określić tę jedność mówiąc „my”. Zakłada to ten rodzaj wzajemnego zrozumienia i utożsamiania się, dla którego słowo „my” jest naturalnym wyrazem. Jednostka żyje w poczuciu tej jedności i w jej urzeczywistnianiu znajduje główne cele dla swych poczynań, ąr

Grupa wtórna spełnia inną rolę w życiu jednostki niż grupa podstawowa (pierwotna). Stosunki między członkami są tu bezosobowe, umowne, formalne i chłodne. Ludzie uczestniczą w grupie takiej nie całą pełnią osobowości, lecz tylko ograniczonym jej fragmentem. W tym znaczeniu grupa ta nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem do innych celów, a kontakt między członkami jest w niej zwykle sporadyczny. Przykładem może tu być jakieś międzynarodowe stowarzyszenie, które latami prowadzi prace, choć jego członkowie nigdy nie spotykają się razem lub spotykają się bardzo rzadko.

Nie należy przypuszczać, że jedność rodziny oznacza absolutną harmonię i miłość. Jest to zawsze jedność w różnorodności, uznająca obronę własnych interesów i dążenia do posiadania. Dążenia owe, dzięki wzajemnej bliskości uczuciowej, ułatwiającej zrozumienie i akceptację dążeń pozostałych członków rodziny, są podatne na oddziaływania socjalizacyjne i podporządkowują się albo mają tendencję do poddawania się społecznym normom.

Rodzina jest grupą podstawową w tym sensie, że daje jednostce pierwsze i najbardziej całkowite przeżycie przynależności do grupy społecznej, a także i w tym, że stosunki emocjonalne i społeczne wniej nie podlegają w tym samym stopniu zmianom £ó wzajemne stosunki w innych grupach społecznych, np. ^v w zakładzie pracy, szkole Itp.

Ogólnie uznaje się, że każda rodzina ma swoją indywidualną niepowtarzalną wewnętrzną organizację i układ stosunków rodzinnych. Układ ten mogą wyznaczać czynne w danej rodzinie i na zewnątrz niej siły przyjazne harmonii i wspierające scalanie wspólnoty rodzinnej lub przeciwnie — siły wrogie i zagrażające tej jedności, które mogą spowodować rozkład rodziny, doprowadzający nieraz aż do zupełnego jej rozpadnięcia się. Na wdzieranie się

129

9 — Rodzina i dziecko