CCF20090214053

nie w pełni racjonalne i je uzupełnia. W ten sposób możemy zrozumieć, dlaczego działanie badanych przez nas ludzi odbiegło od racjonalnego wzoru działania. Dlatego też Weber powiada, że zrozumiałe są nie tylko działania celowo racjonalne. Socjologia rozumiejąc obejmuje swym zakresem szerokie spectrum typów działań, od działania całkowicie — obiektywnie — racjonalnego, aż po zupełnie niezrozumiałe fakty psychiczne lub fizyczne (na przykład popęd płciowy), które traktuje jako dane z góry warunki, w jakich ludzie działają.⁴⁹ Ale nauka może obejść się bez takiego rozumienia. „Możliwość pełnego odtworzenia we własnym przeżyciu (Nacherlebbarkeit) jest wprawdzie ważna dla oczywistości rozumienia, ale nie jest warunkiem sensownej interpretacji” — stwierdza Weber.⁵⁰

Warto też tu wspomnieć o innym jeszcze rozróżnieniu, wprowadzonym przez Webera. Otóż rozumienie można nie tylko podzielić na „racjonalne” i „emocjonalne” ale też na „rozumienie bezpośrednie” — (tak zwane aktuelles Verstehen) oraz „rozumienie wyjaśniające” (erkldrendes Versiehen). Pierwsze z nich dotyczy znaczenia, sensu działania — pytania o to, co działający robi; drugie — motywów, z których owo działanie wypływa, a więc pytania, dlaczego działający je podjął.⁵¹ Z pierwszym mamy do czynienia w życiu codziennym, w siellungnehmender Aktualitat, jak mówi Weber za Miinstenbergiem. Rozumienie jako interpretacja, rozumienie motywów pojawia się tylko w takich przypadkach, gdy sens ekspresji nie jest rozumiany bezpośrednio. Nauka posługuje się nim jako „formą poznania przyczynowego”, a owo „przyczynowe” wyjaśnienie polega na: „uchwyceniu sensownego kontekstu (Sin-nzusammenhang), do którego należy działanie rozumiane bezpośrednio zgodnie z jego subiektywnym sensem”⁵² Tak więc zdaniem Webera podstawową rolę w socjologii rozumiejącej odgrywa „racjonalne rozumie-

M. Weber, Gesnmmelte Aufsdtze..., s. 437. ⁵⁰ Tamże, s. 543.

*» Tamże, s. 94—95, 546—547.

⁵⁵ Tamże, s. 547.

nie wyjaśniające”, „racjonalna interpretacja”, którą opisałem powyżej.⁵-¹

Oczywiście rozumienie takie nie ma nic wspólnego z naturalistycznie rozumianą psychologią, co Weber wielokrotnie podkreślał. „Dające się czasami słyszeć twierdzenie — pisał — że «psychologia», psychologia w ogóle czy też psychologia szczególnego rodzaju, specjalnie z tego powodu zbudowana dla historii i ekonomii, miałaby być zupełnie niezbędną «nauką podstawową*, ponieważ wszystkie historyczne i ekonomiczne procesy przebiegają — muszą «przechodzić* — przez stadium «psychiczne», nie da się naturalnie utrzymać. Inaczej za «naukę podstawową* w stosunku do historii trzeba byłoby uważać akustykę i teorię cieczy krop-listych, skoro całe «działanie» dzisiejszych mężów stanu «przebiega» w formie mówionego lub pisanego słowa, a więc fal dźwiękowych i kropli atramentu.”³⁴ Słowa te zwrócone są przeciwko psychologii uprawianej w tamtych czasach, o której kartezjańskim rodowodzie była już mowa. Działania człowieka jako sensowne,

⁵³ Również Wertinterprctation, inny jeszcze typ rozumienia — rozumienie zobiektywizowanego sensu (dzieła sztuki, epoki itp.), które zdaniem Webera polega na analizie różnych odniesień do wartości możliwych w przypadku badanego obiektu — zostaje podporządkowany „rozumieniu wyjaśniającemu". „O ile ^interpretacja* obiektu — pisze Weber — jest interpretacją «filologiczną* w zwykłym sensie tego słowa, np. interpretacją językowego «sensu», o tyle jest dla «historii» techniczną pracą przygotowawczą. O ile «interprctująco» analizuje c h a-rakterystycznc cechy stanowiące o swoistości określonych «epok kultury», określonych «osobowości» albo określonych jednostkowych obiektów (dzieł sztuki, obiektów literackich), o tyle służy tworzeniu pojęć historycznych. Patrząc mianowicie z logicznego punktu widzenia, czyni to albo pełniąc rolę służebną, wówczas gdy pomaga poznać przyczynowo istotne elementy konkretnego związku historycznego, albo wręcz odwrotnie, kierując i wskazując drogę, kiedy «interpretujc» treść jakiegoś obiektu [~] pod względem możliwych odniesień do wartości i tym samym stawia «zadania» przyczynowej pracy historii, a więc staje się jej założeniem.” Gesammelte Aufsatzc..., s. 262. Na podobieństwo tego typu interpretacji do hermeneutycznego pojęcia rozumienia wskazywał Habermas — por. jego wypowiedź zamieszczoną w: O. Stammcr (wyd.), .Mar Weber urtd die Soziologie heute, Tilbingen 1965, s. 75—76.

^M A. C. Maclntyre, A Mistake..., s. 82; por. też s. 126, 430— —438 i n.

109