CCF20090214122

rozumieniem przyczynowości, występuje tylko „przypadkowe” powiązanie — powiązanie, które konieczne wydaje się tylko dzięki nałożonemu nań z zewnątrz prawu przyczynowemu — między motywami człowieka a jego zachowaniem występuje więź wewnętrzna, logiczna. Motywy nie dają się zidentyfikować inaczej niz przez odwołanie do zachowań przez nie motywowanych (i vice versa). Zrozumieć sens działania można wtedy, gdy widzimy je w świetle intencji i motywów działającego, zrozumieć motywy i intencje — tylko w powiązaniu z zachowaniem. Chęć zjedzenia ciastka nie da się odróżnić od chęci zjedzenia lodów inaczej niż przez wskazanie na „jedzenie ciastka” To właśnie powiązanie z tym zachowaniem odróżnia ją od innych „chęci”, a nie jej jakieś specyficzne, wewnętrznie doświadczane jakości. Jak pamiętamy, z argumentów tych korzystałem w rozdziale drugim. Myśl ta pojawia się zresztą prawie u wszystkich autorów, których poglądy przedstawiałem w tej książce, choć oczywiście przybiera różne, mniej lub bardziej adekwatne formy. Dokonane przez filozofów analitycznych odkrycie, że bez uwzględnienia przedmiotu „świadomych przeżyć” oraz zachowań, w których się one uzewnętrzniają. w^r ogóle nie da się ich określić, nie jest niczym innym jak odkryciem intencjonalnego charakteru świadomości. Podobnie jak fenomenologowie, filozofowie ci stwierdzili. że na przykład związek między uczuciem a jego przedmiotem nie ma i mieć nie może tego samego charakteru co — powiedzmy za Millem — związek między iskrą a wybuchem prochu, a także, co za tym idzie, że nie może on opierać się na indukcji.'² Można też, jak Paul Ricoeur i Charles Taylor, pokazywać zbieżność między analityczną teorią działania i hermeneu-tyczną teorią rozumienia, dążyć do pewnego rodzaju syntezy. Jest to o tyle ważne, że analityczna teoria działania w przeciwieństwie do hermeneutyki, która koncentruje się przede wszystkim na rozumieniu tekstu,

Por. Ch. Taylor, Erkltirung des Handelns, w: tenże. Er-kltirung und Inter pretation in den Wissenschaften vom Men-schen, Frankfurt a.M. 1975, s. 83—96.

nie traci całkowicie z pola widzenia roli, jaką w przypadku rozumienia działań i aktów mowy odgrywają intencje działającego i mówiącego człowieka. Sens zachowania nie da się wprawdzie utożsamić z intencją pod-, miotu, ale też nie można ich zrozumieć, jeśli jej nie uwzględnimy. Nawet w przypadku tekstu, gdy rozbieżność między intencją autora a utrwalonym w piśmie sensem staje się szczególnie widoczna, związek między nimi nie zostaje nigdy do końca zerwany: tekst jest dla nas tekstem tylko tak długo, jak długo jest „komunikatem”, tworem intencjonalnym, przekazem, w którym ktoś chciał nam lub innym coś zakomunikować.

Analityczna teoria działania nie jest jednak teorią jednolitą. Obok stanowiska, o którym wspomniałem, istnieje drugie, zgodnie z którym działania człowieka można wyjaśniać przyczynowo, gdyż motywy nie są niczym innym, jak właśnie „mentalnymi” przyczynami zachowań. Najbardziej przekonywającą wersję tego stanowiska przedstawił Donald Davidson.^w Między „kau-zalistami” a „dualistami” toczy się długotrwała i szczegółowa dyskusja, w której padają coraz to nowe argumenty. Jednak, jak mi się wydaje, argumenty kau-zalistów nie były w stanie podważyć argumentu „logicznego powiązania”. W gruncie rzeczy teoria kauza-listyczna powiela schemat kartezjański. Rozkłada ona działanie intencjonalne na bardziej — z jej punktu widzenia — pierwotne elementy: ruch ciała, powodujący jakiś skutek w świecie zewnętrznym, oraz na „mentalne zjawiska” — przekonania i chęci działającego. Przyjmuje też, że owe mentalne zjawiska są przyczynami ruchu ciała. Zgodnie z tą teorią działania człowieka są ruchami ciała nie różniącymi się w swej istocie od ruchów' innych ciał. Różnica polega jedynie na tym, że są one powodowane przez szczególny rodzaj przyczyn.⁸⁴

° Por. min. D. Davidson, Actions, Reasons and Causes, w: A. R. White (wyd.), The Philosophy of Aciion, Oxford 1968, s. 79—94.

^M Por. F. Stoutland, Die kausalc Thcorie der Ilandluna, s. 112.

245