CCF20090321042

mierny, że nie są one puste, natrafimy na inna trudności.

Spróbujmy więc wyobrazić sobie ów Wszechświat, w którym średnia gęstość równa się zeru.. Znamy naszą Galaktykę, tj. skupisko gwiazd, które tworzą Drogę Mleczną; najbliżej nas położone gwiazdy rozrzucone są we wszystkich kierunkach. Średnia gęstość tej Galaktyki wynosi tyle mniej więcej, co gęstość, którą obliczyliśmy w § 38, tj. około 10“²⁰. Możemy przyjąć, że tyleż wynosi średnia gęstość innych galaktyk, które obserwujemy pod postacią mgławic spiralnych. Aby jednak średnia gęstość wnętrza kuli zmniejszała się wraz ze wzrostem promienia, musimy przyjąć, że przestrzeń, jaką we wnętrzu owej kuli zajmują te galaktyki, jest nieporównanie mniejsza aniżeli pusta przestrzeń, jaka je oddziela od siebie. Innymi słowy, jeśli wymiary galaktyk oceniamy na setki milionów lat świetlnych, to odległości pomiędzy nimi należy mierzyć co najmniej na miliardy lat świetlnych.

Osiągamy tu skrajne granice tego, co dostępne poznaniu naukowemu; dalej możemy posuwać się już tylko rozumując przez analogię i piętrząc domysły. I tylko tą drogą możemy przekroczyć liczby astronomiczne, do których doszliśmy poprzednio, a więc przekroczyć 10²⁰⁰.

(43) liczby swperastronomiczne

Przyjmijmy zatem, że galaktyki podobne do naszej — nazwijmy je galaktykami pierwszego rzędu — są równie liczne jak gwiazdy tworzące naszą Galaktykę i tworzą z kolei układ, który nazwiemy galaktyką rzędu drugiego¹. Odległości pomiędzy gwiazdami naszej Galaktyki wahają się w granicach od kilku lat świetlnych dla gwiazd najbliżej

i W tym i w następnym paragrafie zmierzamy do ujęć jak najbardziej ogólnych i nie wnikamy w. owe konkretne

siebie położonych do dziesiątków milionów lat świetlnych dla gwiazd najbardziej oddalonych od siebie. Przypuszczamy, że najmniejsze odległości między galaktykami rzędu pierwszego składającymi się na naszą Galaktykę rzędu drugiego wynoszą kilka milionów lat świetlnych. Toteż największe odległości pomiędzy nimi, czyli wymiary galaktyki rzędu drugiego, oszacujemy na miliony milionów lat świetlnych. A zatem owa galaktyka rzędu drugiego przewyższałaby naszą Galaktykę około 10⁷ razy, jeśli chodzi i wymiary liniowe, i około 10^2,J razy, jeśli chodzi o objętość.

Teraz z kolei należy wyobrazić sobie inne galaktyki rzędu drugiego; odległości pomiędzy sąsiadującymi z sobą galaktykami rzędu drugiego powinny co najmniej 10-krotnie przewyższać największe rozmiary tych galaktyk. W miarę jak przechodzić będziemy kolejno do galaktyk trzeciego, czwartego, piątego rzędu itd., objętość galaktyki będzie się zwiększać w przybliżeniu 10²⁰ razy, tak że kiedy dojdziemy do galaktyki tysięcznego rzędu, otrzymamy objętość i O²⁰⁰⁰⁰ razy większą.

Matematyk oczywiście nie musi na tym poprzestać i może rozważać galaktyki dowolnie wysokiego rzędu, ponieważ dysponuje nieskończonym ciągiem liczb całkowitych. Pora jednak zadać sobie pytanie, czy spekulacje te można odnieść do jakiejś realnej rzeczywistości.

(44) super galaktyki

Przyjęliśmy zatem, że rozmiary galaktyki danego rzędu są około 10 milionów razy większe niż rozmiary galaktyki rzędu o jeden niższego. Taki sam mniej więcej stosunek zachodzi pomiędzy kulą ziemską a kroplą wody. Gdybyśmy wyobrazili

rezultaty badań, które doprowadziły do przyjęcia teorii rozszerzającego się Wszechświata; kilka słów powiemy na ten temat przy końcu.

89