CCF20091122019

osobowości człowieka; nie są one również - ujmując sprawę radykalnie — cechami zachowania, lecz parametrami środowiska fizycznego i społecznego. Zgodnie z tym, to nie człowiek jest wolny, ale jedynie świat, w którym działa. Podobnie godność nie jest zakorzeniona w osobie czy w jej umyśle, lecz jest formą opisu otoczenia, w którym znajdują się bodźce zwane wzmocnieniami pozytywnymi. Skinner odebrał jednostce jej atrybuty — wolność oraz godność, i przypisał je środowisku zewnętrznemu. Człowiek behawiorystyczny żyje więc poza wolnością i godnością. Jest to bardzo mechanistyczne spojrzenie na ludzi.

Rozważania te prowadzą do klarownej konkluzji: koncepcja Skinnera dotycząca wolności i godności jest w wysokim stopniu kontrowersyjna i nie sądzę, aby była ona znaczącym osiągnięciem kulturowym. Nie można jej całkowicie pomijać milczeniem, chociażby ze względu na rangę tego uczonego.

Myślę, iż byłoby interesujące porównanie poglądów duchowego przywódcy katolików, Jana Pawła II z poglądami ojca behawiory-zmu B. Skinnera na temat godności i wolności. Czy są między nimi jakieś punkty styczne, czy tylko różnice?

Rozdział V

Inżynieria społeczna

1 Ludzie, którzy kiedykolwiek parali się wychowaniem, treningiem, propagandą czy psychoterapią, doskonale zdają sobie sprawę z tego, że praca ta jest znacznie trudniejsza, niż to się wydaje postronnym obserwatorom; nierzadko stanowi ona ciąg frustracji. Niepowodzenia w kształceniu wiążą się głównie z brakiem dobrze określonych i skutecznych metod. W związku z tym wielu pedagogów, psychologów czy polityków stawiało pytanie, czy nie można stworzyć tec h no lo gi i kształcenia człowieka, technologii, która byłaby równic potężna jak technologia wytwarzania rzeczy.

Próby tworzenia takiej technologii, zwanej czasem psychoinżynierią, niejednokrotnie kończyły się niepowodzeniem. Niepowodzenia te spowodowane były przez dwa główne czynniki.

Po pierwsze, cele kształcenia były dość niejasne i mętne. O ile w produkcji przemysłowej parametry butów czy telewizorów są jednoznacznie określone, o tyle wychowawcy, psychoterapeuci czy propagandyści nie umieli odpowiedzieć jasno na pytanie, do jakich zmian w człowieku dążą. Przyjmijmy, że nauczyciel twierdził, iż celem jego zabiegów jest ukształtowanie charakteru ucznia, zwiększenie siły woli, redukcja jego silnych stanów lękowych czy usunięcia poczucia winy. Co to jednak znaczy? Jak określić dokładniej te cechy osobowości? Czy znane są jakiekolwiek kry-

59