CCF20090610074

świetle i być może odkrywając dla socjologicznego oglądu pewne aspekty uprzednio pomijane.

Termin „sekularyzacja” posiada dość bogatą historię¹. Początkowo posłużono się nim przy nawoływaniu do wojen religijnych, określając przy pomocy tego wyrażenia przejmowanie przez władzę świecką terytoriów czy też posiadłości, będących dotąd pod kontrolą władz kościelnych. W prawie kanonicznym Kościoła rzymskokatolickiego ten sam termin został użyty na oznaczenie powrotu do „tego świata” osoby posiadającej święcenia duchow_: ne. W obu tych zastosowaniach, aczkolwiek dyskusyjnych w poszczególnych przypadkach, termin „sekularyzacja” był używany w czysto opisowy i niewartościujący sposób. Nie był to oczywiście przykład zastosowania tego terminu charakterystyczny dla najbliższego nam okresu. Termin sekularyzacja, a w jeszcze większym stopniu „sekułaryzm”, wykorzystywano jako pojęcie ideologiczne, obciążone konotacją wartościującą — czasami pozytywną, a czasami negatywną². W antyklerykalnych i „postępowych” kręgach służył on określeniu wyzwolenia nowoczesnego człowieka spod wpływów ręligii, natomiast w kręgach związanych z tradycyjnyrn Kościołem zaatakowano go jako oznaczający „dechrystianizację”, „poganizację” ttp; Te ideologicznie obciążone wizje, które te same zjawiska empirycznie opatrują przeciwnymi wskaźnikami wartości, można w sposób zajmujący prześledzić w pracach socjologów religii nawiązujących — odpowiednio — do marksistowskiego i chrześcijańskiego światopoglądu³. Sytuacja jeszcze Bardziej skomplikowała się przez fakt, że po drugiej wojnie światowej wielu teologów, szczególnie protestanckich, nawiązując do pewnych wątków późniejszych rozważań Dietricha Bonhoffera odrzuciło pierwotną chrześci-

jańską ocenę „sekularyzacji” i obwieściło, że stanowi ona sama w sobie realizację fundamentalnych motywów chrześcijaństwa⁴. Nic więc dziwnego, że pojawiło się stanowisko, aby biorąc pod uwagę tę ideologiczną furorę — zrezygnować z tego terminu jako wprowadzającego zamęt, jeżeli w ogóle nie pozbawionego znaczenia⁵.

X^j

Nie zgadzamy się z tym stanowiskiem, wbrew usprawiedliwieniu ideologicznej analizy, na której ono się opierało. (Termin „sekularyzacja” odnosi się do empirycznie uchwytnych procesów, posiadających duże znaczenie w nowożytnej historii Zachodu.^zy należy ubolewać nad tymi procesami, czy też należy powitać je z radością — to oczywiście nieważne w świetle dyskusji prowadzonej przez historyków i socjologów. Jest możliwe, aby bez specjalnego wysiłku opisać to zjawisko (uchwytne empirycznie) nie przyjmując wartościującej pozycji wyjściowej. Jest także możliwe poszukiwanie historycznego rodowodu sekularyzacji — włączając w to jej historyczne związki z chrześcijaństwem — bez opowiadania się za tezą głoszącą, iż stanowi ona bądź to wypełnienie chrześcijaństwa, bądź to jego degenerację. Należy to szczególnie podkreślić, biorąc pod uwagę obecne dyskusje wśród teologów. Stwierdzamy jedno — istnieje historyczny związek przyczynowy pomiędzy chrześcijaństwem i pewnymi cechami nowoczesnego świata. Co innego natomiast oznaczałoby stwierdzenie, że z „tego powodu” nowoczesny świat (włączając w to jego świecki charakter) należy uznać za

149

1

   Por. Hermann Liibbe, Sakularisierung — Geschichte eines ideenpolitischen Begriffs, Freiburg, Alber, 1965.

2

   Por. tamże.

3

   Por. na przykład, Olof Klohr (red.), Religion und Atheismus heute, Berlin, Deutscher Verlag der Wissenschaften, 1966, Sabino Acquaviva, L’eclissi del sacro nella civilta industriale, Mediolan, Edizioni Communita, 1961.

4

   Por. E. Bethge (red.), Die miindige Welt, t. 1-2, Monachium, Kaiser, 1955-56. Odnośnie do ostatnich twierdzeń przedstawiających podobny punkt widzenia, chociaż poczynionych bardziej w kontekście Bartha, por. Arnold Loen, Sdkularisation, Monachium, Kaiser, 1965. Pozytywna oceną, „świeckości” z punktu widzenia chrześcijaństwa została ostatnio spopularyzowana w Ameryce przez Harveya Coxa, The Sęcular City, Nowy Jork, Macmillan, 1965. Odnośnie do bardziej socjologicznie zorientowanych twierdzeń tego chrześcijańskiego stanowiska, por. Dietrich von Op-pen, Das personale Zeitalter, Stuttgart, Kreuz, 1960.

5

   Por. Joachim Matthes, Die Emigration der Kirche aus der Gesellschaft, Hamburg, Furche, 1964; także, por. przyczynki Trutza Rendtorffa i Davida Martina w „International Yearbook for the Sociology of Religion”, 2(1966).