CCF20091122026

W następnych latach zmieniały się warunki wychowania; tak na przykład już w drugim i trzecim roku życia dzieci korzystały z ubrań i specjalnych łóżek. Jednak system kształcenia nigdy nie osiągał poziomu instytucjonalizacji, który charakteryzuje współczesne szkoły. W systemie tym nie było klas, stopni szkolnych i odrębnych przedmiotów.

System wychowania w Walden Tiuo był nic tylko permanentny, lecz również instrumentalny. Głównym celem zabiegów pedagogicznych było kształcenie umiejętności, które stanowią narzędzia osiągania wzmocnień pozytywnych i mają ogromne znaczenie w nowoczesnym społeczeństwie. Zapoznawano więc uczniów z metodami przyswajania wiedzy; kształtowano nawyki organizacyjne i umiejętności współpracy. Każdy z nich przechodził „trening kulturalny”, podczas którego uczono, jak korzystać z literatury, nauki czy malarstwa. Wszystko zostało podporządkowane celom praktycznym.

We wspólnocie Walden Two szczególną wagę przypisywano kształceniu umiejętności współpracy i kooperacji, rozwijano nawyki kolektywnej pracy. W związku z tym całkowicie wyeliminowano ze szkoły wszelkie formy współzawodnictwa, rywalizacji i konkurencji. Zgodnie z zasadami behawioryzmu rywalizacja między ludźmi utrudnia rozwój nawyków społecznych i jest sprzeczna z ideałami inżynierii pozytywnej. Przyjmijmy, że w szkole rozgrywany jest mecz piłki ręcznej między drużyną A i drużyną B. Wynik meczu jest wzmocnieniem pozytywnym (nagrodą) dla zwycięzców i wzmocnieniem negatywnym (karą) dla pokonanych, Przykład ten dobitnie wskazuje, że rywalizacja zawsze łączy się z karą i chociażby dlatego musiała zostać wyeliminowana z Walden Two. Powiedział jeden z bohaterów utopii Skinnera: „Jesteśmy przeciwko osobistej konkurencji. Na przykład, nigdy nie zachęcamy do uczestniczenia w grach sportowych, z wyjątkiem takich gier jak szachy czy tenis, w których ćwiczenie umiejętności jest równie ważne jak ostateczny, wynik; nigdy również nie organizujemy turniejów sportowych [...] Triumf nad drugim człowiekiem nie jest osiągnięciem godnym pochwały. Jeśli chcemy wyeliminować z życia osobistą karierę, to dlatego, że myślimy o całej społeczności. Trudno byłoby powiedzieć, co indywidualna sława może dać wspólnocie”²⁰. Aby ukształtować nawyki współpracy i zlikwidować wszelki konflikt, agresję czy nienawiść, twórcy Walden Two wyeliminowali rywalizację między ludźmi; jednocześnie nigdy nie podkreślali osobistego wkładu jednostki w rozwój wspólnoty. Był to świat bez bohaterów i autorytetów. Świat bez sławy i chwały. Ideały i cele wychowania, które akceptowali mieszkańcy Walden Two, różniły się radykalnie od ideałów i celów wymienionych w przeciętnym podręczniku pedagogiki.

W tym całkowicie instrumentalnym systemie, w którym kształcenie umiejętności — narzędzi działania — było głównym celem wychowawczym, zabrakło miejsca dla wielu problemów, które wydają się ważne dla współczesnego człowieka. W procesie nauczania młodzież prawie zupełnie nie zapoznawała się z historią i z treściami światopoglądowymi. Redukcja historii nie była dziełem przypadku; ponieważ wiedza o przeszłości nie posiada większej użyteczności praktycznej, studiowanie jej wydawało się nie całkiem usprawiedliwione. Jednocześnie w procesie wychowania człowieka zupełnie nie kształcono jego osobowości. Zgodnie z koncepcją behawiorystyczną uważano, że cechy osobowości, takie jak postawy, charakter czy siła ego, nie sterują ludzkim zachowaniem i dlatego kształcenie ich nie jest potrzebne. Trzeba uczyć ludzi nowych racjonalnych sposobów reagowania, a nie rozwijać ich osobowość i życie wewnętrzne. Ten generalny program wychowania twórcy Walden Two realizowali z pedagogiczną konsekwencją.

4Naukowa utopia Skinnera wywołała przed laty burzliwe dyskusje i była przedmiotem gorzkich refleksji. Wprawdzie kontrowersje wokół niej całkowicie ucichły, jednak wnioski, które wynikają z Walden Two, są ciągle aktualne, a nawet wydaje się, że ich znaczenie z biegiem czasu wzrasta.

Czego uczy itas piękna utopia Skinnera? Przede wszystkim potwierdza ona pogląd, że społeczeństwo organizowane według dyrektyw inżynierii behawiorystycznej nie jest społeczeństwem doskonałym. Wpraw-

^!0 Tamże.

73