CCF20091123016

O problemie pytań-tabel wspomniano już omawiając wady strukturalne. W tym miejscu warto rozpatrzyć tę sprawę na konkretnych przykładach, ponieważ w niektórych kwestionariuszach tabele są tak nadużywane, iż stały się prawdziwą plagą zwłaszcza dla koderów. Weźmy np. pytania, które dotyczą spraw decyzji wyboru zawodu, szkoły lub miejsca pracy. Zaczynają się. one zwykle od słowa: "Co zdecydowało o wyborze Pytania te często są formułowane w postaci tabel; Badacz pragnie dowiedzieć się np. zarówno o "powody", "okoliczności", "czynniki", jakimi kierował się dany respondent, jak i o to "w jakim stopniu" dany "powód" /czy "okoliczności"/ był "ważny", "silny" lub "znaczący", W jednym z tego rodzaju pytań, autor wymienił w boczku tabeli siedemnaście "powodów" wyboru zawodu /" zainteresowania", "zarobki", "zdolności" itd. / - a w główce - pięć stopni ważności /"bardzo ważne", "ważne", "nieważne" itd. /. Jako osiemnasty "powód", zamieścił w boczku alternatywę: "Nie miałem innych możliwości", a jako dziewiętnasty:

"Inne powody, jakie?Przy czym, jak wynika z układu graficznego tabeli, ankieter również przy punkcie "Nie miałem innych możliwości", powinien zapytać badanego czy to było "bardzo ważne"; "ważne" czy "nieważne". Ankieter musiał więc zadać respondentowi 19 pytań i w odpowiednie kratki wstawić krzyżyki lub minusy.

Pomijając już fakt, że alternatywa "Nie miałem innych możliwości'* w ogóle nie powinna się tu znaleźć /nie jest bowiem to żaden "powód" wyboru zawodu/, bez sensu było pokratkowanie tabeli do samego końca, ponieważ ankieter zupełnie nie wiedział ani o co pytać, ani gdzie zanotować odpowiedź. Kratki przy dziewiętnastym punkcie: "Inne powody, jakie", bez żadnej instrukcji, jak należy zadawać to pytanie, również budziły zasadnicze wątpliwości. Jedni ankieterzy mogli bowiem potraktować to pytanie jako otwarte i wypytywać respondentów- bardzo szczegółowo o te "inne powody" oraz o "ważność" każdego z nich. W tej sytuacji nie mieli wcale miejsca do zapisania pełnej' odpowiedzi. Inni natomiast mogli poprzestać na ogólnikowej odpowiedzi "inne powody" i nie wnikając w to co dana osoba ma na myśli - postawić w kratce 'krzyżyk. Brak odpowiedniej instrukcji mógł również sprawić, że jeszcze inni ankieterzy zostawiali te kratki zupełnie puste i koder nie wiedział czy oznacza to, że respondent nie wybrał "innych powodów", cz# też, że ankieter zapomniał odczytać tej alternatywy, lub że zapomniał postawić litery ND /nie do- / tyczy/.

Pragniemy tu dodać, iż doskonale zdajemy sobie sprawę, że w obecnych warunkach zarówno ze względu na ilość przydzielanego socjologom papieru, jak też i na jego jakość, "szata graficzna" kwestionariusza nie zależy tylko od badacza. Trzeba sobie jasno powiedzieć, że miną całe lata zanim nasze ankiety dorównają w tym zakresie ankietom z krajów zachodnich. Właśnie z tego powodu, badacze muszą sami dokładać wszelkich starań, aby pod względem graficznym kwestionariusz był jak najporządniej zredagowany. Naszym zdaniem, jest to możliwe do przeprowadzania, zwłaszcza jeśli będzie to szło w parze z dokładnym przemyśleniem poszukiwanych informacji, co np. w przypadku omawianego ostatnio przykładu pytania-tabeli z pewnością powinno byó zrobione.

2^2, Redakcja i standaryzacja pytań w kwestionariuszu

sBassEZBEastiasaisssaatsialBnKitaBsisiamiissBaei

Bardzo często polskie kwestionariusze do wywiadów przygotowywane są niestarannie nie tylko pod względem graficznym. Brak jest w nich przede wszystkim porządku i konsekwencji w używaniu terminów, zachowaniu jednolitych form gramatycznych, języka, stylu redagowania pytań itd. Bjyła już o tym mowa poprzednio /przy omawianiu wad struktural- j nych/, że wszystkie alternatywy w kafeterii danego pytania powinny być / sformułowane w jednolitej formie gramatycznej w tym samym czasie/ czy osobie. Ta sama zasada obowiązuje przy redagowaniu kolejnych pyi tań - nawet nie następujących jedno za drugim - ale dotyczących tego/

samego zagadnienia w całym kwestionariuszu. Tak więc nie można w pytaniach z jednej grupy tematycznej używać przemiennie różnych terminów lub nagle wprowadzać zupełnie nowe wyrażenia na oznaczenie tego samego określenia, które było stosowane już kilkakrotnie. Nie należy tak postępować zwłaszcza wtedy, kiedy termin ten lub określenie jest niezbyt jasne i można spodziewać się, że dla części respondentów będzie ono niezrozumiałe. Najprostszym przykładem z tego zakresu może być forma zwracania się do respondentów. W jednym kwestionariuszu nie powinno się zatem zwracać do badanych w pewnych pytaniach przez "Pan", w innych - przez "Państwo", a jeszcze w innych - per "Wy".