CCF20091201020

jest fakt, że idąc w ślady Adama Smitha, co mu się często zdarzało² - wykorzysta! koncepcję „środków konsumpcji”.

Marks definiował środki produkcji jako „towary mające foimę, w której muszą lub przynajmniej mogą wchodzić do konsumpcji produkcyjnej”³, a środki konsumpcji jako „towary mające formę, w której wchodzą do indywidualnej konsumpcji klasy kapitalistów i klasy robotniczej”⁴. Konsumpcję dzieli! na umożliwiającą przeżycie i luksusową (Smith dokonał podobnego rozróżnienia). Z jednej strony są „niezbędne środki konsumpcji”, czyli te, „które wchodzą do konsumpcji klasy robotniczej”⁵, z drugiej - „przedmioty zbytku, które wchodzą jedynie do konsumpcji klasy kapitalistów, które można zatem wymieniać wyłącznie na wydatkowaną wartość dodatkową, nie będącą nigdy udziałem robotników”^fi. Podstawowe artykuły żywnościowe to środki konsumpcji umożliwiające przeżycie, samochody zaś to przedmioty zbytku.

Sposób, w jaki Marks wykorzystuje koncepcję środków konsumpcji, stwarza problem logiczny, zwłaszcza gdy się ją porówna z występującym z nią w parze pojęciem środków produkcji. Środki produkcji zajmują pozycję pośrednią między robotnikami a wyrobami; są to środki, które umożliwiają zarówno produkcję towarów, jak i sterowanie robotnikami i ich wyzysk. Natomiast wziąwszy pod uwagę sposób, w jaki Marks posługuje się pojęciem środków konsumpcji, dochodzi się do wniosku, że nie są to środki, lecz raczej produkty końcowe w jego modelu konsumpcji. Są to te rzeczy (umożliwiające przeżycie bądź luksusowe), które zostają skonsumowane. Innymi słowy, w pracach Marksa nie ma rozróżnienia między dobrami konsumpcyjnymi a tym, co ja nazywam środkami konsumpcji (na przykład centrami handlowymi czy statkami wycieczkowymi)⁷. Mó-wiąc jeszcze inaczej, w sferze konsumpcji jego teoria nie znajduje odpowiednika dla roli czynnika pośredniczącego i wykonawczego, jaką odgrywają środki produkcji.

W tej książce dokonuję rozróżnienia między środkami konsumpcji i tym, co zostaje skonsumowane. Bary szybkich, dań to nie to samo, co hamburgery, które w nich zjadamy". Środki konsumpcji będą tu traktowane jako czynnik odgrywający taką samą rolę w konsumpcji, jaką środki produkcji odgrywają w Marksowskiej teorii produkcji. Aa cera środki produkcji to rzeczy, dzięki którym proletariat produkuje towary i jest sterowany i wykorzystywany .jako robotnicy, natomiast środki konsumpcji to rzeczy umożliwiające ludziom nabywanie towarów i usług, a jednocześnie pozwalające na sterowanie nimi i ich wyzyskiwanie w charakterze konsumentów⁹.

Pojęcie środków konsumpcji, albo przynajmniej wzmianki o nim, można znaleźć w różnych innych miejscachⁱⁿ, najbardziej jednak zasługuje na uwagę wczesna praca BaudrilJarda zatytułowana Consumer Soctety¹'. Kiedy Ba.udriltard ją pisał, nadal był pod silnym wpływem teorii Marksa, choć już za kilka lat miał z nią zerwać, by wejść na drogę, która go doprowadziła do pozycji najwybitniejszego postmodernistycznego teoretyka społecznego, j iką dziś zajmuje. Baudiiilaid nie definiuje tego pojęcia, ale z tego, jak go używa, jasno wynika, że (w przeciwieństwie do Marksa) nie utożsamia środków konsumpcji z towarami, jakie mają bye skonsumowane, lecz rozumie je zgodnie z moją definicją. Baudriliardow-ski wzorzec środka konsumpcji to „dom towarowy’ w Paryżu:

„Do amerykańskiego drugstor;’u jest. tu podobny tylko jeden zakamarek. Reszta tego zadziwiającego miejsca to raczej minidom towarowy, gdzie są książki, aparaty fotograficzne, zabawki, francuskie i zagraniczne gazety i czasopisma, odzież; gdzie kwitnie handel przyrządzanymi na miejscu kanapkami na wynos, gdzie można kupić sałatki i napoje bezalkoholowe, a także kawior, pasztet z gęsich wątróbek i kosze piknikowe z wyszukaną zawartością. Należąca do Le Drugstore’u kawiarnia pod gołym niebem oferuje autentyczne, jak twierdzi, amerykańskie menu”¹².