CCF20091231003

436

tłumaczenia w empiryczno-racjonalnym wartościowaniu go jako zarodka; właściwym wytłumaczeniem jest dopiero symbol, któryś? się w jaju urzeczywistnia i który odnosi się nic tyle do narodzenia i ile do od-rodzetiia powtarzającego się według kosmogonicznegó i -wzoru. W przeciwnym wypadku trudno byłoby zrozumieć, dla-Jt«-:| czego tak ważną rolę odgrywają jaja w obchodach noworocznych L lub w święta zmarłych. Znane są więzy łączące kult zmarłych i początek roku: na Nowy Rok, gdy świat na nowo się tworzy,sc-f ^: zmarli czują pociąg do żywych i mogą do pewnego stopnia żywiej!^ nadzieję powrotu do życia. Jeżeli weźmiemy jakikolwiek kom-J-j pleks mityczno-obrzędowy, stwierdzimy, że myśl przewodnią'* stanowią nie „narodziny”, lecz właśnie powtórzenie wzorcowego g narodzenia kosmosu, naśladowanie kosmogonii. Podczas iiulyjś-. kiego święta ku czci roślinności, Holi, które jest równocześnie świętem zmarłych, istnieje w niektórych okręgach zwyczaj zapala-; i nia ognisk i wrzucania do nich dwóch figurek ludzkich, męskiej' ^: i żeńskiej, przedstawiających Kamadewę i Rati; razem z pierwszą figurką wrzuca się do ognia jajko lub żywą kurę²⁸. W ten sposób święto symbolizuje śmierć i zmartwychwstanie Kamadewy i Rati. , Jajo potwierdza i zapewnia zmartwychwstanie, które raz jeszcze nie jest narodzeniem, lecz „powrotem” i „powtórzeniem .

Podobny symbolizm występuje już w niektórych społeczeństw;^ wach prehistorycznych i wczesnohistorycznych. Liczne grobowce w Rosji i w Szwecji zawierały gliniane jaja²⁹. W rytuale ozyriańs-kim modelowanie jaja za pomocą rozmaitych składników (pro-szku diamentowego, mąki figowej, pachnideł itp.) odgrywa jakąś ' J rolę, którą jeszcze niezbyt dokładnie znany³⁰. Posążki Dionizosa odkryte w grobowcach beockich zawsze mają w ręku jaja³ , znak powrotu do życia. Znajdujemy w tym wyjaśnienie orfickiego^ zakazu spożywania jaj³², gdyż orficyzm dążył przede wszystkim do .

437

rytualnego, którego przedmiotem jest wspomnienie rozpoczynają *

cej się wiosny.    _    •.*»*.    ....

We wszystkich wymienionych wypadkach, jak i w tych, któr'_eS'|f3l    ^z. .^onczenie P^rzy^toczy^my tu kilka innych zastosowań

żcj przytoczymy, skuteczność rytualna jaja nie znajduje vvy. Wi! ? obrzędu jaja, a przede wszystkim rolę jaja w obrzędach rolnych,

. ___ ______Ufirmcrmutonin «„ • l ' ■- Ti l/IOff! nrzctrwnlv J17 Hfl    r7tlcńu/ nin    .........

Traktat o historii religii

mzej

²⁸ Crooke, The Holi, s. 75.

²⁸ Arne (La Suede et 1’Orient, s. 216) słusznie dopatruje się tu emblematów nieśmiertelności.

¹⁰ Liungman, Traditionswanderungen: Euphrat-Rhein, 1.1, s. 1411 nast.

³¹    Nilsson, Geschichte der griecbischen Religion, t. I, s. 565.

³²    Rohde, Psyche, tłum. fragmentów, s. 366, przypis 2; Harrison, Prolegomena to the Study of Greek Religion, s. 629.

Morfologia i funkcja mitów

wyjścia z cyklu mc kończących się reinkarnacji, a więc do zniesie^-| nia periodycznego powrotu do egzystencji.

które przetrwały az do naszych czasów. Dla zapewnienia wzrostu ( ziarna chłop fiński trzyma w kieszeni jajko dopóty, dopóki trwają zasiewy, albo chowa jajo do bruzdy³³. Estończycy spożywają jajka | _w czasie orki, aby „nabrać sil”, a Szwedzi rzucają jajka na zaorane pola. Przy siewie lnu Niemcy dorzucają niekiedy jajka lub składają je na roli, albo też spożywają jajka w czasie siewu³⁴. U Niemców również zauważono zwyczaj ukrywania w zaoranej roli jaj wielkanocnych poświęconych w kościele³⁵. Czeremisi i Wotiacy przed f rozpoczęciem siewu rzucają jajka do góry³⁶; w innych wypadkach l zakopują jajka w ziemi zaoranej jako ofiarę ku czci matki-ziemi³⁷.

: Jajko stanowi jednocześnie ofiarę dla bóstw chtonicznych i ofiarę | bieżącą w kulcie zmarłych³⁸. Ale jajko związane z dowolnym rytuałem zawsze zachowuje swe zasadnicze znaczenie: zapewnia powtórzenie aktu stworzenia, który dał in illo tempore życie : istotom żywym. Kto zbierze na przykład ziele lecznicze, składa w miejsce jajko , aby zapewnić dalszy wzrost podobnej rośliny.

W każdym z tych przykładów jajo zapewnia możliwość po-i wtórzenia pierwotnego aktu, tzn. aktu stworzenia. Można więc mówić w pewnym sensie o rytualnych wariantach mitu kosmo-1 gonicznego. Należy bowiem przyzwyczaić się do oddzielenia pojęcia „mitu od pojęcia „słowa”, „baśni” (por. homeryckie znaczenie wyrazu mythos: „słowo”, „mowa”), a zbliżyć je do pojęcia „sakralnej czynności”, „gestu oznaczającego”, „pierwotnego zdarzenia . Do mitu należy nie tylko to wszystko, co się opowiada o pewnych wydarzeniach, które się dokonały, czy też o osobach, które in illo tempore żyły, lecz również to wszystko, co • bezpośrednio lub pośrednio ma jakiś związek z takimi wydarzeniami czy osobami z czasów pierwotnych. (Oczywiście należy przy

Rantasalo, Der Ackerbau im Volksaberglauben der Finnen und Esten mit entsprechenden Gebrauchett der Germanen uerglichen, t. III, s. 55-56. '    ⁴ Tamże, s. 57.

- ³⁵ Tamże, s. 58.

³⁶ Tamże.

m ^ folmberg-Harva, Die Religion der Tcheremissen, s. 179.

Nilsson, Das Ei im Totenkult der Alten.

Delatte, Herbarius. Recherches sur le ceremoniał usite chez los anciens pour la cueillette des simples et des plantes magiąues, s. 120.