chalmers0152

154

Obiektywizm

szych konsekwencji tego kroku było to, że umożliwiał on elektromagnetyczne wyjaśnienie natury światła. Chcę tu zwrócić uwagę na następujące sprawy. Po pierwsze, Maxwell był — i pozostał — nieświadom dramatycznych konsekwencji własnej teorii, tych mianowicie, że przewidywała ona nowe zjawiska, fale radiowe, które można wytwarzać za pomocą oscylujących źródeł prądu.¹ Fakt posiadania przez teorię Maxwella tej konsekwencji, mimo że Maxwell nie uświadamiał sobie tego, został odkryty i wykazany, po kilku nieudanych próbach, przez G. F. Fitzgeralda w 1881 roku, w dwa lata po śmierci Maxwella. Po drugie, sformułowanie przez Maxwella teorii elektromagnetycznej było pierwszym krokiem w kierunku odrzucenia przekonania, że cały byt fizyczny można wyjaśnić jako system materialny podlegający prawom Newtona, który to pogląd był gorąco wyznawany przez Maxwella i jego szkołę. Obiektywne związki między teorią Newtona i Maxwella wykazują, że drugiej nie można zredukować do pierwszej, choć fakt ten pozostał niezrozumiany aż do pierwszych dziesięcioleci XX wieku. Program redukcji elektromagnetyzmu do mechaniki eteru, której konieczność uznawała szkoła Maxwella, był programem skazanym na niepowodzenie od samego początku.

Przykład ten zawiera sporo elementów, które sugerują, że sytuacje problemowe istnieją obiektywnie. Choć tacy zwolennicy Maxwel-la, jak 01iver Lodge i Joseph Larmor próbowali sporządzić modele eteru, niektórzy fizycy na kontynencie uświadamiali sobie istnienie innego rodzaju programu wynikającego z teorii Maxwella. H. A. Lorentz w Holandii i H. Hertz w Niemczech sądzili, że teorię Maxwella można rozszerzyć i zastosować do nowych sytuacji ignorując przy tym mechaniczny eter, leżący rzekomo u podłoża wielkości polo-wych i koncentrując się na własnościach pól, zgodnie z równaniami Maxwella. Ta droga okazała się bardzo owocna i prowadziła do szczególnej teorii względności Einsteina. Chcę tu zwrócić uwagę, że program rozwijany przez Lorentza, Hertza i innych był już zawarty

1

Tego dosyć kontrowersyjnego ujęcia bronię w pracy: A. F. Chalmers, „The Limitations of Maxwell’s Electromagnetic Theory”, Isis, 64, 1973, ss. 469—483. Na temat prób redukcji elektromagnetyzmu do mechaniki eteru por. A. F. Chalmers, „MaxwelFs Methodology and His Application of It to Electromagnetism”, Studies in History and Philosophy of Science, 4, 1973, ss. 107—164.