chalmers0163

165

Obiektywne możliwości

taczane w kontekście metodologii Lakatosa liczne przykłady. Umożliwia to sformułowanie obiektywistycznej koncepcji zmiany teorii, co mam nadzieję wykazać.¹⁰ Gdyby zarzut (ii) był zasadny, moje stanowisko byłoby nie do utrzymania. Ale są dwa powody, dla których uważam, że nie jest on uzasadniony. Po pierwsze, nie można uznawać niejasno sformułowanego trybu postępowania za możliwość rozwoju w zamierzonym tutaj sensie. Możliwość taka musi być ściśle zdefiniowana w terminach eksperymentalnych, matematycznych lub teoretycznych technik, którymi dysponuje uczony w określonym momencie rozwoju jego programu. Definicji tej towarzyszyć musi sformułowanie określonych teorii i hipotez, składających się na twardy rdzeń i pas ochronny programu w tym momencie, oraz materiał, do którego wyżej wspomniane techniki mogą się stosować. Zarzut (ii) należy odrzucić również dlatego, że teoria o wysokim stopniu płodności musi dostarczać wielu możliwości dla zajścia określonych zmian postępowych i nie mogą to być zmiany już znane, lecz takie, które umożliwiają przewidywanie nowych zjawisk w sensie podobnym do Lakatosowego.

Zarzut (iii) można najlepiej odeprzeć podając przykłady obiektywnych możliwości rozwoju, które nie zostały wykorzystane. Fizyka Archimedesa otwierała możliwości rozwoju, które pozostały niezauważone przez stulecia. W swoim dziele o równowadze i środku ciężkości oraz o hydrostatyce wprowadził on techniki, które można było z powodzeniem odnieść do innych obszarów i uruchomić w innych dziedzinach. Na przykład metoda formułowania podstaw teorii w wyidealizowanej, matematycznej postaci ujmującej systemy w matematyczną, Euklidesową przestrzeń, zastosowana przez Archimedesa w statyce, mogła być użyta w dynamice poprzez wprowadzenie rozważań dotyczących dźwigni ruchomych na równi z nieruchomymi, jak też przedmiotów poruszających się poprzez dane media, a nie tylko unoszących się na nich. Możliwości tych nie wykorzystano przed Galileuszem, do jego czasów bowiem nagromadziło się

¹⁰ Jeżeli chodzi o to, że stopnie płodności mogą być jedynie porównywalne, lecz że nie da się ich mierzyć pojedynczo, to należy zauważyć, że stopnie płodności znajdują się w takiej samej sytuacji, jak cała masa innych podstawowych pojęć w filozofii nauki, jak na przykład Popperowski stopień falsyfikowalności. Por. Popper, Logika odkrycia naukowego, PWN Warszawa 1977, rozdział 6.