chalmers0161

163

Obiektywne możliwości

2. OBIEKTYWNE MOŻLIWOŚCI

W punkcie drugim rozdziału dziesiątego wprowadziłem pojęcie obiektywnej możliwości rozwoju teorii lub programu naukowego. Koncepcja, którą zamierzam przedstawić, opiera się na tym właśnie pojęciu. Przy założeniu pewnej teorii oraz związanej z nią określonej praktyki pojawia się cała gama możliwości rozwoju tej teorii. Niektóre kierunki rozwoju teoretycznego polegać będą na zastosowaniu określonych technik matematycznych i teoretycznych, natomiast rozwój praktyczny możliwy będzie dzięki nowym technikom eksperymentalnym. Terminem „stopień płodności” nazywam zespół obiektywnych możliwości tkwiących w programie badawczym na pewnym etapie jego rozwoju. Stopień płodności programu w określonym momencie jest obiektywną cechą tego programu, którą posiada on bez względu na to, czy uczeni są tego świadomi, czy nie. Stąd też jest on pojęciem różnym od pojęcia pozytywnej heurystyki Lakatosa, która jest strategią badawczą przyjmowaną przez uczonych w stopniu mniej lub bardziej świadomym. Stopień płodności programu jest miarą obiektywnych możliwości jego własnego rozwoju oraz nowych kierunków badań, które on umożliwia.

Sens pojęcia stopnia płodności częściowo oddaje Stillman Drakę przy okazji analizy fizyki Galileusza i tkwiących w niej możliwości prowadzenia badań nowego typu: „To właśnie Galileusz, poprzez wytrwałe stosowanie matematyki w fizyce i fizyki w astronomii, jako pierwszy połączył matematykę, fizykę i astronomię w prawdziwie istotny i owocny sposób. Te trzy dyscypliny zawsze uważano za oddzielne. Galileusz ujawnił ich potrójne pokrewieństwo i otworzył tym samym nowe obszary badań dla ludzi o bardzo odmiennych zainteresowaniach i zdolnościach.”¹

Inne przykłady obrazujące to pojęcie można zaczerpnąć z przypadków, które miały świadczyć na rzecz metodologii Lakatosa. Sięgając na przykład do studium Elie Zahara, dotyczącego zastąpienia programu H. A. Lorentza przez szczególną teorię względności Einsteina, musimy powiedzieć², że w 1905 roku teorie Einsteina posia-

11*

1

   Stillman Drakę, Galileo Studies, University of Michigan Press, Ann Arbor 1970, s. 97.

2

   Elie Zahar „Why Did Einstein’s Programme Supersede Lorentz’s?”, w: Method and Appraisal in Physical Sciences, ed. C. Howson, Cambridge University Press, Cambridge 1976, ss. 211—275.