chalmers0160

i

162    Obiektywistyczna koncepcja

Istotną w tym miejscu kwestią jest to, czy uczeni mają być świadomi ograniczeń zawartych w metodologii Lakatosa. Jeżeli nie, to trudno jest zrozumieć, w jaki sposób metodologia ta może wyjaśniać zmianę naukową. Samo twierdzenie, że zmiany w historii fizyki zachodziły zgodnie z metodologią naukowych programów badawczych, nie jest wyjaśnieniem, dlaczego tak się mianowicie działo. Z drugiej strony, jeżeli uczeni mają działać zgodnie z metodologią Lakatosa w sposób świadomy, powstają inne problemy. Po pierwsze, trudno jest zrozumieć wówczas, dlaczego uczeni mieli świadomość nakazów tej metodologii przez ponad dwieście lat, ale sformułowano ją dopiero niedawno. Sam Lakatos wskazał, że istnieje ogromna różnica pomiędzy sformułowanymi przez Newtona zasadami metodologicznymi a tymi, których przestrzegał on w praktyce.⁶ Po drugie, metodologia Lakatosa, co już widzieliśmy, nie może służyć jako sposób dyktowania uczonym ich wyborów, ponieważ, jak sam twierdzi, jego metodologia nie została zbudowana w tym celu. Po trzecie, wszelka próba sformułowania koncepcji zmiany teorii, która jest uzależniona od świadomych decyzji i wyborów uczonych, nie bierze pod uwagę „rozziewu pomiędzy wiedzą obiektywną... a jej zniekształconym odbiciem w jednostkowych umysłach.”

Lakatos, a także Popper i Kuhn czynią założenie, że zmianę teorii należy wyjaśniać przez odwołanie do decyzji i wyborów naukowców. Nie umiejąc podać poprawnych kryteriów wyboru teorii, Lakatos i Popper nie są w stanie zarazem przedstawić adekwatnej koncepcji zmiany teorii, natomiast Kuhn bezkrytycznie przyzwala na dokonywanie dowolnych wyborów usankcjonowanych przez społeczność naukową. W pozostałej części niniejszego rozdziału spróbuję zmodyfikować metodologię Lakatosa w taki sposób, aby uniknąć utożsamienia wyboru teorii i zmiany teorii.

⁶ I. Lakatos, „Newton’s EfTect on Scientific Standards”, w: Imre Lakatos. Philosophical Papers, Volume I, The Methodology of Scientific Research Programmes, Cambridge University Press, Cambridge 1978, ss. 193—222. „Pomieszanie, ubogość Newtonowskiej teorii osiągnięcia naukowego stoi w dramatycznej sprzeczności z jasnością i bogactwem jego naukowych osiągnięć”, s. 220. Gregory Currie zauważył, że decyzje uczonych w odległej przeszłości muszą być wyjaśniane poprzez odwołanie się do ich własnej oceny ich sytuacji, nie zaś za pomocą jakiejś współczesnej metodologii, por. G. Currie, „The Role of Normative Assumptions in Historical Ex-planation”, Philosophy of Science, 47, 1980, ss. 456—73.