chalmers0173

175

Niewspółmierność

i skłonnościami w nierozważny sposób. Nie jest więc prawdą, że w nauce zupełnie wszystko wolno. Feyerabend argumentuje przeciwko metodzie wykazując, że nie jest rzeczą dobrą ograniczać wybory i decyzje uczonych za pomocą reguł metodologicznych. Jeżeli jednak przyjmujemy strategię z poprzedniego rozdziału, oddzielając problem reguł wyboru teorii od problemu wyboru teorii, to problemy pierwszego rodzaju nie będą stwarzać trudności dla określonej koncepcji zmiany teorii. Ośmielam się twierdzić, że mojej koncepcji zmiany teorii nic nie grozi ze strony krytyki wytoczonej przez Feyerabenda przeciwko metodzie.

2. NIEWSPÓŁMIERNOŚĆ

Istotnym składnikiem Feyerabendowskiej analizy nauki jest teza o niewspółmierności, która ma wiele wspólnego z poglądami Kuhna, omówionymi w rozdziale ósmym.¹ Koncepcja niewspółmierności, zaproponowana przez Feyerabenda, opiera się na zależności obserwacji od teorii, co omówiliśmy w rozdziale trzecim. Znaczenia i interpretacje pojęć oraz zdań obserwacyjnych, w których one występują, zależą od kontekstu teoretycznego. W niektórych wypadkach podstawowe zasady dwóch konkurencyjnych teorii mogą być tak różne od siebie, że nie można nawet sformułować podstawowych pojęć jednej teorii w terminach drugiej, co ma tę konsekwencję, iż żadne zdania obserwacyjne nie będą dla nich wspólne. W takich sytuacjach jest rzeczą logicznie niemożliwą porównanie konkurencyjnych teorii. Nie można wyprowadzić konsekwencji, które służyłyby jako środek ich porównania. Takie dwie teorie są niewspółmierne.

Jednym z cytowanych przez Feyerabenda przykładów niewspółmierności jest relacja pomiędzy mechaniką klasyczną i teorią względności. Według pierwszej z tych teorii — zinterpretowanej realistycznie, tj. przy założeniu, że teoria ta jest próbą opisu tego, jaki rzeczywiście świat jest, ten obserwowalny i ten nieobserwowalny² —

1

   Feyerabend omawia zwiąki między teorią Kuhna i własnymi poglądami w „Changing Patterns of Recon-struction”, British Journal for the Philosophy of Science, 28, 1977, ss. 351—382. Zagadnienie niewspółmierności Feyerabend omawia również w Against Method, rozdział 17.

2

   Problem realizmu jest przedmiotem następnego rozdziału.