Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (21)

II. ŚWIERK POSPOLITY — Picea abies (L.) Karst.

1. Występowanie

Świerk występuje w dwóch zasięgach:

• północnym, nordycko-bałtyckim, który obejmuje północną Europę, wchodzi w głąb Azji, zajmując obszary o klimacie kontynentalnym,

• południowo-zachodnim, do którego należą obszary alpejsko-balkańskie, zdecydowanie górskie oraz hcrcyńsko-sudccko-karpackie obszary wyżyn-no-górskie i częściowo nizinne (Dcngler 1944).

Obszar alpejsko-bałkański rozdzielony jest od części hcrcyńsko-sudecko-karpackicj wąskim, ale długim pasem bezświerkowym w nizinie Dunaju (ryc.4).

W Alpach drzewostany świerkowe rosną na wysokości 1950-2000 m npm, a pojedyncze drzewa na wysokości 2150-2220 m npm. Krzywulce zaś spotyka się na wysokości 2300-2410 m npm (Alpy szwajcarskie — Wallis). Optymalne warunki wzrostu znajduje świerk w Alpach między 1000 a 1300 m npm. Świerki osiągają tu wysokość ponad 50 m. Całkowita produkcja (wydajność) w ciągu 100 lat wynosi 1800 m^J/ha, a miąższość grubizny 900 m³/ha (Materiały ETH).

Zasięgi północny i hcrcyńsko-sudccko-karpacki przedzielone są na terenie Polski pasem bezświerkowym szerokości 50-100 km. Na terenie naszego kraju świerk nic rośnie zatem na przeważającym obszarze Krainy Bałtyckiej, Wiel-kopolsko-Pomorskiej i Mazursko-Podlaskicj. W wymienionych Krainach uprawiany jest jednak sztucznie (Żybura 1990).

Występowanie tzw. pasa bezświerkowego, nazywanego też dysjunkcją środko-wopolską, wiąże się z migracją omawianego gatunku po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia. Przyjmuje się, że świerk wkroczył na obszar Polski z ośrodka karpackiego (w późnym glacjalc) i północno-wschodniego (w okresie boreal-nym). Do spotkania się migrujących świerków z obu refugiów doszło prawdopodobnie w okresie atlantyckim w pasie przebiegającym wzdłuż średniego i dolnego Bugu (Środoń 1967). Giertych (1973) uważa, że zetknięcie obu zasięgów nastąpiło w rejonie położonym bliżej Karpat i Sudetów. Nie przesądzając ani czasu, ani też miejsca zetknięcia się zasięgów świerka nizinnego i górskiego można stwierdzić, że przeważa dziś pogląd o ciągłym, w sensie historycznym, zasięgu tego drzewa na obszarze Polski. Stwierdzenie to dotyczy także opisanej niżej dysjunkcji śródkarpackiej. Skąpy obecnie udział świerka na niżu środko-wopolskim jest spowodowany nieodpowiednimi warunkami edaficznymi i gospodarczą działalnością człowieka (Środoń 1977).

W Karpatach świerk występuje w dwóch zasięgach: zachodnim i wschodnim. Między tymi obszarami znajduje się pas bezświerkowy, zwany dysjunkcją śród-karpacką. Sięga on od Osławy na wschodzie po Wisłokę na zachodzie. W najwyższej części Beskidu Niskiego jego szerokość wynosi około 50 km, a po stronie południowej (słowackiej) Karpat poszerza się do około 120 km (Wierdak 1927).

Ryc. 4. Zasięg Picea abies (L.) Karst. (według K. Rubnera 1960)