Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (31)

zależności od podanych wcześniej pasów świerka (Myczkowski 1964, por. też Szymański 1986a).

Bretschneider (1986) poleca następujące zasady zalesiania na terenach wysokogórskich:

1.    Wybierać mikrosiedliska stwarzające optymalne warunki wzrostu — południowe i zachodnie ekspozycje oraz położenia przygrzbietowe, ciepłe gleby i niezbyt duże spadki (łagodne stoki);

2.    Wprowadzać rodzime gatunki i miejscowe pochodzenia (z drzewostanów rosnących w położeniach do 100 m poniżej miejsca wysadzania);

3.    Unikać sposobu sadzenia powodującego zniekształcenie systemu korzeniowego (np. metoda kątowa);

4.    Stosować grodzenie (płotki) na terenach zagrożonych przez zwierzynę leśną i na pastwiskach;

5.    Troszczyć się o właściwy i szybki transport sadzonek;

6.    Pielęgnować zalesienia;

7.    Wprowadzać gatunki w formie rot, ich liczbę i wielkość dostosować do pasa lasu świerkowego (zwarty, luźny itd.).

Przy zakładaniu rot uwzględnia się podane poniżej zasady (Schónenberger, Frey, Leuenberger 1990):

Wielkość rot

Idealna średnica rot powinna odpowiadać połowie lub całej wysokości dojrzałego drzewa. Wraz ze wzrostem wysokości npm są one coraz mniejsze. Kształt rot jest okrągły lub owalny, w tym ostatnim przypadku ich dłuższe osie mają przebieg zgodny ze spadkiem terenu. Linia brzegowa roty powinna być wyrównana (bez pojedynczych „wystających” drzew).

Budowa roty

Początkowo tworzą je małe grupy (małe kolektywy) o średnicy 3-4 m, w których wysadza się 20-50 sadzonek, w przypadku modrzewia i kosówki mniej, roty te są też mniejsze niż złożone ze świerka lub limby. Taka budowa zapewnia drzewkom lepsze warunki wzrostu i rozwoju, niż gdyby rosły od początku w większej grupie odpowiadającej ostatecznym wymiarom roty.

Więźba

Należy przyjąć taki odstęp między sadzonkami, aby w ciągu 5-10 lat drzewka rosnące w małej grupie osiągnęły zwarcie. W wyższych położeniach przyjmuje się odstęp sadzonek co 50-100 cm. W ekstremalnych warunkach, gdy rosną pojedyncze drzewa, takie jak limba i świerk, odstęp między sadzonkami wyniesie około 50 cm. W niższych położeniach w przypadku szybko rosnących gatunków (modrzew, sosna) więźba powinna być luźniejsza. Z tych małych grup pozostają w przyszłości pojedyncze drzewa.

Odstęp między małymi grupami i między rotami Odległość początkowa (podczas wysadzania) między małymi grupami wynosi 2-3 m, tak że w okresie niewielu dziesiątków lat grupy te zwierając się tworzą rotę. W przypadku gatunków światłożądnych odstępy między grupami są większe, wówczas drzewka mają do dyspozycji większą przestrzeń życiową. Odstęp między rotami odpowiada co najmniej podwójnej długości gałęzi dojrzałych drzew, tj. około 7-10 m, tak aby między sąsiadującymi rotami nie doszło do pełnego zwarcia koron.

Zmniejszenie ryzyka

Przy zakładaniu rot należy umiejętnie wykorzystywać warunki siedliskowe (mikrosiedliskowe). Stosując przy odnawianiu lub zalesianiu system rot, osiągamy zróżnicowanie składu gatunkowego w formie grupowej, z możliwością uzupełnienia luk lub celowo pozostawionych wolnych miejsc między rotami przedplonowymi gatunkami krzewiastymi (np. wierzby subalpejskie) i drzewami liściastymi. Jest to szczególnie zalecane w zlewniach potoków górskich, gdzie chodzi o ochronę gleby i regulację stosunków wodnych. Na terenach, na których istnieje zagrożenie ze strony lawin, nie wysadza się drzew, ale wierzby subalpejskie lub kosodrzewinę. W położeniach niższych rolę przed-plonową pełni też olsza szara. Gatunki te przygotowują glebę pastwisk do zalesiania, łagodzą ekstremalne warunki klimatyczne lub na początkowo wyrównanych ekologicznie stokach przyczyniają się do stworzenia różnorodności siedliskowej. Mogą więc one (gatunki przedplonowe) występować w kombinacji z zalesieniem w formie rot. Obok wymienionych gatunków dodatkowo zaleca się wprowadzać: trześnię, jawor, osikę i brzozę. Wykonując powyższe prace w sposób etapowy (zróżnicowany w czasie) w okresie kilku dziesiątków lat osiągnie się zróżnicowanie wieku i budowy drzewostanu przez pozostawienie wolnych przestrzeni między rotami dla naturalnego odnowienia lub późniejszego sadzenia. Dzięki temu zwiększy się też odporność na czynniki biotyczne i abiotyczne.

Organizacja pracy

Przed przystąpieniem do zalesień zaleca się miejsca przyszłych rot zaznaczyć tyczkami, aby od początku uzyskać przegląd całości prac. Początkowo jest celowe w małych grupach (kolektywach) oznaczać palikami miejsca sadzenia drzewek, później, gdy robotnicy zrozumieją zasadę postępowania, wystarczy oznaczyć tylko środki małych grup. Po wykonaniu sadzenia konieczne jest stałe oznaczanie środków rot trwałymi, widocznymi palami, które można również ponumerować (dokumentacja). Takie postępowanie ułatwia później zabiegi pielęgnacyjne, zwłaszcza gdy przewiduje się pojaw wysokich roślin zielnych.

Opublikowane ostatnio zasady zalesiania przy górnej granicy lasu w Szwajcarii przedstawiono także na załączonych rycinach (ryc. 9-12).