Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (30)

Wybór więźby przy odnawianiu świerka stanowi bardzo istotny moment prac hodowlanych. W krajowym gospodarstwie leśnym poleca się więźbę 1,3 x 1,3 do 1,6 x 1,6 (tab. 13). W terenach zagrożonych przez wiatr należy stosować więźbę luźniejszą 2 x 2 m.

W gospodarczych typach drzewostanów, w których świerk jest gatunkiem głównym, panującym, stanowi on tło odnowienia z rozmieszczonymi w nim grupowo lub jednostkowo gatunkami pozostałymi. Świerk jako gatunek współpa-nujący wprowadzamy grupowo i kępowo, zależnie od udziału. Domieszki produkcyjne tego gatunku przy udziale do 10% należy wprowadzać pojedynczo lub w grupach.

Z badań przeprowadzonych przez Korpela (1981) wynika, że bardzo dobre rezultaty daje wysadzanie świerka 4-letniego w skupieniach po 5-9 sadzonek na powierzchni 5-16 m² do 2-3-letniego nalotu bukowego pod przerzedzonym drzewostanem. Poletka ze świerkiem rozmieszczamy regularnie w więźbie wynikającej z jego docelowego udziału w drzewostanie.

Przy stosowaniu odnowień sztucznych należy zwracać uwagę na pochodzenie nasion. Szczególnie godny polecenia jest tzw. świerk istebniański. Z doświadczeń proweniencyjnych przeprowadzonych w ramach badań koordynowanych przez IUFRO wynika, że świerk z Beskidu Śląskiego, z Istebnej i Wisły nadaje się do wysadzania w całej Europie z wyjątkiem północnej Skandynawii i wysokich stanowisk górskich. Świerk istebniański przewyższa wzrostem, pier-śnicą i produkcją miąższości wszystkie populacje niepolskie. Uszkodzenia i deformacje tego świerka występują poniżej średniej dla wielu innych populacji. Niekorzystne jest natomiast jego wczesne pędzenie na wiosnę (Giertych 1984).

Świerk pospolity zalecany jest także do uprawy plantacyjnej na terenie całego kraju. Świerki z Beskidu Śląskiego i Żywieckiego, Puszczy Augustowskiej, Boreckiej i Białowieskiej możemy w tym przypadku wprowadzać na siedliskach: BMśw, BMw i LMśw w więźbie 2,5 x 3,0 m (Zasady hodowli lasu 1988).

5. Zalesianie i odnawianie na terenach wysokogórskich

Przy zalesianiu i odnawianiu w położeniach wysokogórskich należy pamiętać, że specyfika tych prac jest inna od wymienionych wyżej prac na terenach, gdzie las pełni głównie funkcje produkcyjne. Ponadto w tych warunkach spotykamy się nie tylko ze zbiorowiskami leśnymi, ale też zaroślowymi (kosodrzewiną) i roślinnością zielną. Zalesienie terenów wysokogórskich wiąże się z zalesieniami górnej granicy lasu i piętra kosodrzewiny (zalecenia dotyczące wprowadzania kosodrzewiny przedstawiono w rozdziale VI).

Analizując przebieg górnej granicy lasu w Tatrach należy pamiętać, że limba jeszcze przed rozwojem pasterstwa tworzyła na znacznej jej długości pas ponad świerczynami. Należy także zwrócić uwagę na to, że limba w odróżnieniu od modrzewia, kosówki i świerka nie jest gatunkiem anemochorycznym, ale rozsiewanym głównie przez orzechówki.

Podstawowe zadanie, jakie należy wykonać przed przystąpieniem do prac zalesieniowych, to ustalenie w terenie i zaznaczenie na mapie pasa powierzchni ponad empiryczną, sztuczną (antropogeniczną) górną granicą lasu (Sokołowski 1928), który może być objęty podanymi wyżej pracami. Zagadnienie to omawiają m.in. Somora (1977) i Tomlan (1977). Do określania górnej granicy lasu w przewidywanym do zalesienia terenie można wykorzystać opracowanie Zientarskiego (1985), który ustalił jej przebieg dla lasów w Polsce.

Wykonując prace zalesieniowe należy zawsze brać pod uwagę miejsca, których warunki zapewniają maksymalną udatność prac odnowieniowych. Cechuje je sukcesja roślinności, a zalesienie zmniejszy lub usunie niebezpieczeństwo erozji.

Konieczna jest zawsze odpowiedź na pytanie, czy analizowany teren można zalesić?

Rozpoczęcie prac należy zawsze poprzedzić ustaleniem, w jakim pasie boru świerkowego (czy kosodrzewiny) znajdują się powierzchnie do zalesień lub odnowień. Decyduje to bowiem o wyborze:

•    gatunków,

•    pochodzenia materiału sadzeniowego i rodzaju tego materiału,

•    więźby.

W polskich Tatrach występują cztery oddzielne granice pionowe lasu, które tworzy lub przenika zespół Piceelum tatricum. Są to: las zwarty, las luźny, górna granica lasu i szpalery świerkowe w kosodrzewinie. Ich charakterystykę zawiera opracowanie Myczkowskiego (1964), omawia je także Szymański (1986a).

W strefie górnej granicy lasu obowiązuje zasada grupowego wysadzania (Somora 1977, Tomlan 1977). Mówimy o grupowej formie wysadzania dlatego, że zalesienia lub odnowienia nie prowadzi się na dużych powierzchniach, ale wśród przerzedzonego drzewostanu, na powierzchniach otwartych lub w lukach właśnie w formie grupowej i kępowej, często pod osłoną innych gatunków. Sposób ten naśladują wykształcone szczególnie wyraźnie biogrupy (roty świerkowe) w naturalnych, ale skrajnych warunkach przy górnej granicy lasu (Mayer 1976).

Przez rotę rozumie Kouch (Mayer 1976) ciasno stojące, zróżnicowane pod względem wysokości, jakby przystosowane do „walki” biogrupy drzew, złożone z nisko i jednostronnie ugałęzionych drzew. Przyjmują one różną postać, są stabilne i ukształtowane przez śnieg, wiatr i mikrorzeźbę terenu. Postać ich zależy od wysokości nad poziom morza i sposobu odnowienia. Biogrupy (Myczkowski 1964) powiększają trwałość boru świerkowego. Mogą one przyjmować następujące formy: szpalerowe, koliste, owalne, eliptyczne, centryczne, ekscentryczne oraz inne mniej regularne. Najczęściej są to biogrupy świerkowe, ale na niektórych odcinkach górnej granicy lasu występuje też: limba, modrzew europejski i jarzębina (Sorbus aucuparia var. glabrata). Te trzy gatunki tworzą na ogół luźno powiązane zgrupowania, które opanowuje świerk. Skupienia złożone z tych gatunków nie mają charakteru zamkniętych od zewnątrz płatów drzew. Budowa i wielkość biogrup świerkowych (rot) kształtuje się w polskich Tatrach w