CIMG4096

W procesie zakażenia zasadniczą rolę odgrywają więc zarówno komórki, które wirusa w pierwotnym miejscu odtwarzają, a także przenoszą, jak i komórki, które napotyka się w narządach docelowych, a także komórki, które mogą wirusa unieszkodliwić lub które reagują na kontakt z wirusem uruchomieniem wytwarzania czynników obronnych (p. również rozdz. poświęcone immunologii zakażenia wirusowego).

KOMÓRKA JAKO GOSPODARZ WIRUSA

Wspólne istotne cechy strukturalne komórki zwierzęcej zilustrowano na ryc. 14. Błona komórkowa otacza cytoplazmę, jądro, składniki cytoplazmatycz-ne i jądrowe. Do namnożenia wirusów szczególnie istotne w cytoplazmic są mitochondria, rybosomy, aparat Golgiego, siateczka śródplazmatyczna, lizoso-my. Potencjał genetyczny komórki tkwi w chromosomach jądra. Przy podziale komórki duże znaczenie mają jąderka.

Ryc. 14. Schemat zwierzęcej komórki nabłonkowej: a er - siateczka śródplazmatyczna gładka, tn -błona podstawna, c-centriol.chr-chromosomy, cl - rzęski, dr - ciałko podstawowe rzęski, d - desmo-som, O - aparat Golgiego, ger -siateczka śródplazmatyczna ziarnista, li - lizosomy, mf - wgłębienia błony komórkowej, mi - mitochondria, mv - kosmki, nu - jąderko, p - pory błony jądrowej, pm - błona cytoplazmatyczna, pv - pęcherzyki pinocytarne, ri - rybosomy, sv - pęcherzyki sekrecyjne (*T-E.D. De Robertis, W. W. Nowiński, F.A. Saez).

Błona cytoplazmatyczna zawiera lipoproteiny, biorące udział w procesie adsorpcji wirusa (receptory) i uczestniczące w przenikaniu wirusa do komórki oraz w uwalnianiu niektórych wirusów z komórki, po ukończonym cyklu replikacji.

Mitochondria i aparat Golgiego mają znaczenie w utrzymaniu procesów metabolicznych. Lizosomy uczestniczą w zapewnieniu komórce enzymów prowadzących do odbiałczania wirionów. W rybosomach dochodzi do syntezy polipeptydów. Siateczka śródplazmatyczna jest miejscem przenoszenia wirionów i otrzymywania przez niektóre wiriony osłonki. Wodniczki cytoplaz-matyczne gromadzą wiriony i odprowadzają do powierzchni komórki, a niektóre wiriony uzyskują w nich osłonkę. Błona jądrowa umożliwia transport dużych cząsteczek (białka, kwas nukleinowy), przepuszcza wirion i nukleopro-teiny z jądra do cytoplazmy. Niektóre wirusy (np. herpes) przechodząc przez błonę jądrową uzyskują osłonkę.

W DNA chromosomów zawarta jest genetyczna substanq'a komórki, istotna dla odwrócenia syntezy wirusowej zarówno DNA, jak i RNA wirusów.

Istotna jest rola szkieletu komórkowego (cytoskeleton) w morfogenezie wirusów. Zarówno cytoplazmatyczny, jak i jądrowy cytoskeleton tworzy włókniste twory - filamenty i elementy rurkowatego kształtu - mikrotubule. Twory te mają średnicę ok. 25 nm, grubość ściany ok. 5 nm, a długość zróżnicowaną. Zbudowane są z cząstek białkowych. Mikrofilamenty składają się z identycznych cząstek zwanych aktynami. Mają śrubowaty wygląd, ułożone są w dwie nici o średnicy 4-7 nm.

Cytoskeletonowi przypisuje się rolę w syntezie podjednostek wirusowych, np. nukleoproteinie, białku matrix i hemaglutyninie wirusa grypy. Za pomocą struktur cytoskeletonu wirusy przemieszczają się do błony cytoplazmatycznęj. Uczestniczy też w procesie pączkowania paramyksowirusów.

W zakażeniach adenowirusowych bierze on udział w transporcie składników w komórce, poczynając od pierwszych faz syntezy wirusowej. Współdziała w przedostawaniu się prekursorów wirusowych z cytoplazmy do jądra.

REPLIKACJA WIRUSÓW

Namnażanie wirusów, jak bakteriofagów w prokariotycznej i wirusów -w komórce zwierzęcej lub roślinnej, przedstawia zróżnicowane procesy oraz występujące w określonych etapach. Jednak główna rola przypada komórce, która musi mieć zdolność przyjęcia danego wirusa po jego adsorpcji na powierzchni błony komórkowej. Zdolność komórki eukariotycznej do zapoczątkowania cyklu replikacji wirusa zależy od stopnia własnego cyklu rozmnażania i od właściwości jej powierzchni (obecności właściwych receptorów). Oznacza to, że są niezbędne określone receptory na powierzchni komórki i wirusa, warunkujące pierwszą fazę zakażenia wirusowego. Tabela 8 ilustruje przykłady receptorów determinujących zakażenia wirusowe.

Dla namnażania wirusów nie jest obojętne, czy komórka znajduje się w mitozie czy interfazie, którą dzielimy na fazę Gl, S i G2.1 tak, w przypadku wirusa związanego z adenowirusem (parwowirus) do optymalnego namnożenia dochodzi wówczas, gdy komórka znajduje się w fazie S. Wirus mięsaka Rousa

65