Drzewo życia2

stali utożsamieni. W rezultacie powstał szereg współistniejących i równoważnych wariantów. Najbardziej spektakularnych przykładów dostarcza nam sztuka ludowa, gdzie św. Michał, przedstawiany czasem zarówno z mieczem, jak i błyskawicą, walczy raz z Diabłem, innym razem ze Smokiem, a nierzadko z syrenopodobną istotą płci żeńskiej.

Jeśli przyjmiemy istnienie dwu pierwszych opozycyjnych par za hipotetyczny stan rzeczywisty, tzn. jeśli założymy, że w pewnym momencie, w średniowieczu, obie wersje — jedna rodzima, druga przyniesiona — stanęły wobec siebie jako alternatywy, mechanizm przemian, jakim uległy rysuje się dość jasno.

Wydaje się, że w wyobraźni ludowej nastąpiło znamienne rozdwojenie. Z jednej strony, za sprawą niezwykle plastycznego biblijnego opisu wstąpienia w niebiosa, zaakceptowano św. Eliasza, utożsamiając go z ognistym bóstwem władającym piorunami. Od tego czasu jest on uważany za piorunowładcę jeżdżącego po niebie w wozie zaprzęgniętym w woły luib konie. Gru-chot kół — to grzmoty. O ile św. Eliasz mógł być dla społeczności chłopskich osobą bliską i swojską, nawet z racji pochodzenia społecznego, o tyle św. Michał był wówczas obiektem kultu przede wszystkim warstwy rycerskiej. Ważniejszy dla jego dalszych losów był jednak chyba fakt posiadania w „życiorysie” walki z szatanem, czego nie omieszkało wykorzystać duchowieństwo. Można przypuszczać, że znając mit słowiański i dostrzegając podobieństwo występującego w nim bóstwa ze św. Michałem, krzewiciele nowej religii zaczęli świadomie forsować kult tego świętego, mając na celu wprowadzenie go na miejsce popularnego i otoczonego czcią Żmija. Wspomniana już analogia zadecydowała o powodzeniu akcji. Sw. Michał wszedł do mitu, lecz akceptacja poszła w parze z poddaniem jego postaci pewnym zabie-

45