Drzewo życia9

Drzewo i góra kosmiczna

Zespół wierzeń o górze i drzewie kosmicznym należał do tych treści kultury ludowej, które znajdowały się w XIX wieku na skraju zupełnego zaniku. Nikt nie poświęcił im wówczas należnej uwagi i dlatego dysponujemy obecnie znikomą ilością materiałów na ten temat. Wszelkie więc próby odtworzenia różnych konkretyzacji tych idei napotykają spore trudności. Zmuszają one i nas do poprzestania na dość ogólnej charakterystyce.

Społeczności chłopskie wyobrażały sobie niebo jako rodzaj nakrywającej ziemię kopuły, poza którą rozpościerało się prawdziwe, ogniste niebo — siedziba Boga. Zapewne obserwacje nocnego nieba, kiedy konstelacje gwiazd poruszają się po liniach kolistych, przyczyniły się do powstania przekonania o obrotach kopuły. Wieśniaczka z okolic Płocka, pytana w okresie międzywojennym o ruch ciał niebieskich, stwierdziła autorytatywnie: „Na środku świata stoi wielki słup i koło niego obraca się niebo”. Ta niezwykle ciekawa wypowiedź każe nam zwrócić uwagę na dwie kwestie: na czym się wspiera oraz wokół czego obraca się niebo? Oba problemy mają jedno rozwiązanie.

Kazimierz Moszyński, w monumentalnej pracy Kultura ludowa Słowian, zgromadził wiele wierzeń mówiących, że niebo wsparte jest na gwoździu lub słupie. Niech nas nie zdziwi ów gwóźdź; zarówno to, jak i inne określenia trzeba rozumieć metaforycznie. Na terenie Polski spotykało się pogląd, że niebo podtrzymuje słup dotykający wierzchołkiem Gwiazdy Polarnej. Źródłem tego przekonania była również obserwacja nieba. Pozorny ruch konstelacji dokonuje się właśnie wokół tej gwiazdy. Ludność wiejska wiedziała ongiś doskonale, że jest to jedyna gwiazda nieruchoma. Nazywano ją

72