DSC00611

mantyków wizję literatury — najwyższej estetycznej formy poznania i działania. Ale to jeszcze mało. W procesie manifestowanej dobitnie literackości Odojewski tkankę swej prozy nasyca bezustannie ogólnymi i szczegółowymi odwołaniami, aluzjami, przypomnieniami tej najbardziej literackiej naszej literatury, to znaczy literatury romantycznej. Łączy go z nią bowiem pewien wspólny pomysł antropologiczny. Przy czym oczywiście wielkim problemem badawczym, którego tu niestety podjąć nie mogę, a dotyczy on wielu powieści Odojewskiego, jak i Obłędu Krzysztonia, staje się to, w jaki sposób romantyczna poezja XIX-wieczna zostaje „przełożona” na oryginalną prozę epicką XX wieku.

Ten estetyczny rodowód, ten prymat sztuki nadaje powieści Odojewskiego pewne charakterystyczne piętno. Zupełnie niedawno jeden z krytyków, piszących o Zasypie wszystko, zawieje..., sparafrazował tytuł eseju Bieńkowskiego Ten raj jest piekłem w znamienny sposób: „Ale chwilami to piekło wydaje się rajem!” Zdanie owo ufundował na „całkowicie romantycznym odbiorze tego dzieła”, na rozpoznaniu w sobie uczucia „znanego pierwszym czytelnikom Byrona: chciałem znaleźć się na miejscu bohaterów, podzielić lub powtórzyć ich losy”^{1 2 3}. Stajemy się tutaj świadkami paradoksu sztuki, a sztuki romantycznej w szczególności. Z woli twórców i ich estetycznego zamierzenia właśnie piekło zamienia się w raj. Podobnie Krasiński doznawał Anhellego Słowackiego: „Zaprawdę trzeba potęgi uroczej, jeniatnej, nadzwykłej, by Sybiru otchłań tak wystroić w alabastry śniegów i sine oczy gwiazd. Gdym czytał, wzdychałem — tęskno mi było, żal się mnie Boże, do Sybiru! Przez kilka nocy Sybir śnił mi się jakby Eden melancholijny”⁴.

Estetyzacja piekła Sybiru czy piekła Ukrainy (która u Odojewskiego osiąga szczyty artystyczne w opisie zmasakrowanego trupa

176

1

1 J. Jarosławski, Zmierzch koliszczyzny. (Polska i Ukraina w „Zasypie

2

wszystko, zawieje..." Wloiziemierza Odojewskiego), „Almanach Humani

3

styczny” 1988, nr 9, s. 30-31.

4

List Z. Krasińskiego do R. Załuskiego z 13 V 18-10, w: Sądy współczesnych o twórczości Słowackiego (1SS6-1S6S). Zebrali i opracowali B. Zakrzewski, K. Pecold i A. Ciemnoczołowski, Wrocław 1963, s. 109.