DSC00687

Qui tacent clamant pisał, że tam „gdzie po zwłokach powstańców pełzną gorzkie dymy, tam ostatni mit runął”. Tak oto zamyka się koło doświadczenia, ale nic nie powtarza się na nowo tak samo. Nie ma całkowitego powrotu do młodości i całkowitego odwrotu od historycznej obserwacji świata. To może początek nowej estetycznej syntezy:

Przygody spojrzeń na skwerach Warszawy, szarość różowa i szafiru szarość, jak dwie dziewczyny znikające w bramie, zdziwione usta młodości nie wrócą!

W powszedni dzień opętany dziejami chodzisz po mieście i lata ci biegną.

Nic to, kraj nowej poezji otwarty w ciepłym spojrzeniu, w uścisku przechodnia, wśród wycia hijen i hyclów w kapturach tysiąc i tysiąc nieznanych przyjaciół.

(Kartka z notesu, Poemat dla dorosłych i inne wiersze)

Znów jest to owa nieufność spojrzenia, notowanie ^ refleksji i obrazów tak, jak płyną przez psychikę, swo- • bodny sąd, bez przymusu wewnętrznej konstrukcji. Ale nie tyle jest to sąd wobec świata, ile wobec historii, wobec historii niebezpiecznej, której nie można zaufać. Po okresie klasycznej jedności uczuć, jak w Sercu granatu, pseudoklasycznej skłonności obrazu, jak w wielu wierszach lat 1948—1952, przyszedł znów okres notowania nagłych doświadczeń, namacalnych obrazów, wiersz wraca do amorficzności ciężaru spraw konkretnych, swobody pierwszych poezji, nie dając się zamknąć w matematykę rytmu, której Ważyk ha próżno poszukiwał. Estetyka, struktura wiersza jest . światopoglądem, koło się zamyka, choć prócz świata, który uczy urody i goryczy, istnieje nieodstępne poczucie historii niebezpiecznej.

sierpień U37

n

Na marginesie Labiryntu

Ważyk poetą niedocenionym! Zostanie to może przyjęte z niedowierzaniem, a jednak mimo wszystko poezja Ważyka nie jest jak dotąd, w swej całości, w pełni i poprawnie odczytana i oceniona. Największą popularność przyniosły poecie nie te utwory i nie te cechy poetyki, które — odczytywane z dzisiejszej perspektywy — wydają się najbardziej istotne dla jego twórczości i dla wewnętrznego procesu rozwoju literatury. Tę popularność zapewniły mu dość klasycystycznie określone, akcentujące temat historycznych przemian i wydarzeń współczesności wiersze Serca granatu, Wiązki powojennej i utworów późniejszych z lat 1948—1952. Nawet z budzącego szerokie zainteresowanie Poematu dla dorosłych dotarł do czytelników przede wszystkim temat, a nie filozoficznie uzasadniona sama estetyka utworu, przynosząca już określone różnice w stosunku do utworów poprzednich. Nie mam zamiaru podważać tutaj ani popularności, ani rezonansu, także społecznego, tych wszystkich powojennych utworów Ważyka. Chodzi jedynie o zwrócenie uwagi na te cechy jego poezji, które nie w tych utworach znalazły swój wyraz najdobitniejszy, a których znaczenie jest daleko istotniejsze w sensie wewnętrznie literackim, które silniej ważą na estetycznym kształcie poezji współczesnej, jej głębszej warstwie, rozumianej jako postawa filozoficzno-poznaw-cza — nie określonej tylko przez temat. Chodzi również o to, że te właśnie cechy pozwalają na — pojęte w najlepszym znaczeniu tego słowa — naśladownictwo, kontynuację.

Taka głębsza warstwa znaczeniowa istniała oczywiście i w tej grupie utworów, którą określiłem tutaj

2 J. Trznadel 17