DSC00802

ideowy komponent prądu. W przypadku sentymentalizmu zasady te ujawniły się przede wszystkim w im-manentnych właściwościach uprawianych przez pisarzy gatunków i typów twórczości ⁵⁹, ale znalazły także wyraz w różnego typu dokumentach sformułowanej świadomości literackiej. Podstawową rolę w tym zakresie spełnia rozprawka Karpińskiego ~Q wymowie w prozie albo w wierszu, która naświetla sentymentalną^- teorię poezji w jej stadium początkowym — w_ sposób najpełniejszy i najbardzraj^omplętpy⁸®. Oprocz nle^^^śl^lo^wiete ^wypowiedzi krótszych, dotykających jednego tylko wybranego problemu, często całkiem okazjonalnie, jak np. opinie zawarte w autorskich wstępach do tomików poezji czy prozy. Duże znaczenie dla rekonstrukcji budujących poetykę sentymentalizmu norm literackich mają też liczne •— szczególnie w twórczości takich pisarzy jak Kniażnin, Jasiński czy Kazimierz Brodziński — utwory o charakterze metapoetyckim, podejmujące kwestie przedmiotu. właściwości i celów literatury. W pierwszym dwudziesto] eci u XIX wieku terenem manifestowania przyjmowanych przez sentymentalizm dyrektyw twórczości stawała się tei krytyka literacka uprawiana w czasopismach.

Mimo wielu podstawowych motywów myślowych i trwałych przekonań pozwalających traktować ów zespół tekstów jako przejaw tych samych założeń generalnych, stwierdzić trzeba, ii sformułowana poetyka sentymentalizmu (w przeciwieństwie do nurtu klasy-cystycznego) dążyła nie tyle do zbudowania pełnego systemu poetyckiego, He do wytyczenia głównych kierunków działalności poetyckiej, której pozostawiony został duży zakres swobód i możliwości wyboru rozwiązań równoprawnych. Sytuacja taka umożliwiła również występująca tak często w praktyce porożu-n

mienia i kontakty sentymentalizmu z klasycyzmem i rokokiem.

• W zespole spraw, które usiłowała rozważać 1 porządkować teoretyczna myśl tego kierunku, centralną pozycję zajmują następujące problemy*, problem zadań i adresu społecznego twórczości literackiej oraz społecznej roli twórcy'; zagadnienie źródeł twórczości; zagadnienie norm wewnętrznej budowy wypowiedzi literackiej, spełniających wytyczane zadania. Jakkolwiek wszystkie te sprawy — stanowiące jakby tylko różne aspekty, w których można ująć sentymentalny pogląd na istotę literatury i jej miejsce w świecie społecznym — nieustannie się z sobą wiążą, spróbujemy je — dla jasności — potraktować rozdzielnie.

1. Problematyka zadań twórczości i ról społecznych twórcy

Sentymentalizm — wraz z całym wiekiem Oświecenia —- akceptował utrwalone w myśli europejskiej przeświadczenie o skuteczności stówa jako środka od-(jjł&ływania na ludzką świadomość.. Ważnym nurtem myśli sentymentalnej było przypisywanie literaturze celów dydaktyczno-rooralizatorskich. Dotyczyć one mogły różnych dzieffzIiTTu3zkiej działalności i stosunku do świata. „Koniec każdego piszącego być powinien: zrobienie pożytku jakiego w czytających*'ⁿ ta formuła Karpińskiego była na tyle ogólna, że mieściły się w niej pedagogiczne intencje wszelkiej działalności pisarskiej i dopiero kontekst poetyckich wypowiedzi autora pozwalał stwierdzić, jak rozumiał on ów pożytek i prowadzące ku niemu zabiegi literackie. Aie ciągłe sygnalizowanie obecności czytelnika, który ma stać się obiektem zamierzeń dydaktycznych, było charakterystycznym składnikiem sentymentalnej re*

ais