DSC01108 (5)

SSSSSHBHPE

turystycznym. Jak sądzę, różny jest też stopień niezależności semen, nej tekstu uwarunkowany tym, jalci typ kontekstu jest dla jego zr mienia najbardziej istotny. Największe uzależnienie występuje przy minacji kontekstu sytuacyjnego.    a

Do sprawy tej jeszcze powrócę, obecnie chciałabym przywołać t dzenie początkowe, o zasadniczej niesamodzielnoćd semantycznej atu. Pragnę tu wskazać^ na dwojaką funkcję ramy meta tekstowej isl jącej w każdym tekście; Na ogół, mówiąc o ramie, zwraca się uwagę jej funkcję odgraniczającą oraz wskazuje, jak różne mogą być środki te do jej budowania²³. Wyznaczniki granicy tekstu występują w postaci całej /Wiązki delimi ta torów, różniących się od siebie w □ości od gatunku, konwencji, od tego czy znamy do czynienia z wiedzią ustną, czy pisany'itp.^! W każdym razie jednak pełnią one * cję wyodrębniania - tekstu jako określonej^ całości. Ta sama rama nak spełnia jeszcze drugą, równie ważną funkcję. Jest nią włą .tekstu w określony kontekst. Czyni to w sposób wieloraki, nie zawsoj

literacki tekstu może dokonać sięjdzięki podtytułowi określającemu rakiet gatunkowy tekstu Jako powieści przygodowej, poprzez form początkowego zdania odsyłającego do konwencji baśniowej, przez ne wyznaczniki typograficzne kontekstu w wypadku tekstu pisanej wyznaczniki intonacyjne, tempo czy gest w wypadku tekstu mó nego. j Należy przypuszczać, że te same elementy, które odgraniczaj?

używając do tego celu środków językowych. I tak włączenie w konteig? Si egzoforyczne w sensie węższym, tj. odwołujące się do sytuacji, bo-

r^t &

Mana inapK

tekst, jednocześnie włączają go w określone konteksty literackie, kuK turowe i sytuacyjne '    . J

Tak więc w utworze literackim rama wskazuje na przynależno^ tekstu do wszystkich trzech typów kontekstu. Może to czynić albo s?, sposób bezpośrednio na¹ nie wskazujący, albo też jedynie-przywoływać, te konteksty w sposób pośredni, za pomocą rejestru, który od wewnątrz^ poprzez sygnały językowe je buduje W takim wypadku właściwa inf terpretacja sygnału jest warunkiem zrozumienia tekstu. Większe trud? dności związane z rekonstrukcją kontekstu sytuacyjnego w wypadku bra? ku bezpośrednich -informacji, które by go budowały, wiążą się niewąW pliwie z faktem, że o ile konteksty literacki i kulturowy są silnie skonwencjonalizowane, a więc typowe, to w. sytuacyjnym, mimo że kon-' w en c ja i w nim gra dużą rolę, pojawiają się w większym stopniu elę? mgnJy. przypadkowe, jednorazowe, związane ze zmiennym, w jakimś stopniu niepowtarzalnym charakterem sytuacji.    <■

opjjnutc ii<U(

£ Ten niepowtarzalny charakter sytuacji, zakłóconej nieprzewidywalnymi wydarzeniami, o ile nie posiada dostatecznych wykładników językowych, wyjaśniających owe zakłócenia, może doprowadzić do niezrozumienia lub niepełnego zrozumienia wypowiedzi Tak się dzieje, gdy ją-$yk jedynie sygnalizuje zaistnienie zakłócenia, brak zaś informacji | je-jo charakterze i przyczynach. Jako przykład można podać banalną spraye zapisu magnetofonowego rozmowy, czy w ogóle jej zapisu, który tle posiada „tekstu pobocznego" informującego o gestach, i i j miośrisitr Samice uczestników rozmowy. Nieznajomość sytuacji oraz niemożność :Jq pełnego od twórz er¹    podstawie zapisu musi spowodwać u postron

nego odbiorcy — niemożność zrozumienia- tekstu.

| £^v Uogólniając, można powiedzieć, że elementy tekstu wchodu w relacje [łix> z innymi elementami tego samego tekstu, czyli kotekstuslw^ a więc ćje~te są eńdoforyczne, albo odsyłają do elementów poza tekstowych, tekstualnych, czyli są egzoforyczne. Odniesienia egzoforyczne zaś ze ędu na typ koń tekstu,' ~óo "którego się odwołują, można podzielić

yoforyczne — do kontekstu kulturowego, i paraforyczne — do literac- J¹ jdeeo ^B. W wypadku konieczności rekonstruowania ramy koatekstualnej aa podstawie odniesień egzoforycznych, homoforycznych i paraforycz-pych (czyli wnioskowania o kontekście na podstawie rejestru) oraz nasycenia tekstu w całym jego przebiegu relacjami semantycznymi tego typu (zwłaszcza egzoforycznymi w sensie węższym) jego rozumienie jest dużo trudniejsze, a jego nirsamodziełność znaczeniowa istotna.

1 O ile tekst posiada endoforycznie wskazań^ kontekst, czyli kontekst jest w sposób bezpośredni i dostateczny przez tekst (ramę tekstową) wyznaczony, wewnątrz wypowiedzi zaś odniesienia egzoforyczne są niw¹ liczne, wówczas można mówić o jego względnej niezależności semintycz-jatj. Względnej, bo żaden tekst nie tłumaczy się sam przez siebie. Po- ‘ nadto i Jedne, i drugie odniesienie występują w każdym tekście, pełniąc Istotną rolę w procesie rozumienia i scalania tekstu.

: Relacje semantyczne łączące tekst z jego otoczeniem, mimo. Ich du-_^ Jego znaczenia dla sprawy spójności, me stanowią przedmiotu specjalnego zainteresowania badaczy zajmujących się teorią tekstu. Pozostawiają Je domenie socjolingwistyki (oraz poetyki), koncentrując swe zainteresowania na relacjach kotekstowych, na dodatek ograniczonych tylko do jednego poziomu ich występowania. Jest to poziom najniższy — struktury zdań (ujmowanej w jej aspekcie tekstołwórczym) i zasad ich

■ Na temat funkcji tamy metatekstowej istnieje obszerna literatura. M. ło. liczne Jpformacje znaleźć można w przywoływanych pracach M. R- Mayenowej, ozaz T. Dobrzyńskiej, Dślimhacja tekstu literackiego, Wrocław 1974 i innych, opracowaniach tej autorki zawartych w cytowanych tomaśft zbiorowych pod rs-.

1

Rozróżnienia typów foryczsośd odniesień elementów tekstowych dokonuj¹ częściowo za cytowaną pracą li. A. Ł Ballidaya 1 Ł Hasan, dodając wprowadzony przez H. A. Gloasona typ paraforyany. Krótkie omówienie tych typów modna znaleźć w pracy W. Gutwlńskiefo, Cohttion ia Littrary T¹xt, The Hague-^

IVM