DSC01252 (5)

w kompozycji dzieło ślady, któro skłoniły Thonnarda do przypuszczenia, te pierwsza księga mogła być wydana oddzielnie jako dzieło na temat zła (De wiało).* Nie traktując tej hipotezy Jako obowiązującej, przypatrzmy się układowi treści dialogu.

Księga pierwsza zajmuje się szczegółowo problemem zła moralnego — na czym ono polega i jakie jest jego źródło. Jako poddanie rozumu namiętnościom, jest ono przestępstwem wobec prawa wiecznego i godzi w podlegający temu prawu porządek. Grzech człowieka burzący porządek nie jest i nie może być spowodowany przez Boga, ponieważ Bóg jest sprawcą porządku, ani przez niższe od człowieka namiętności, ani przez innych ludzi, równych mu w porządku natury; — sprawcą jego może być tylko wolna wola ludzku, przy pomocy której człowiek wybiera to, co gorsze, 1 sprowadza nu siebie karę za ten grzeszny wybór. Rozróżnienie złej wól! i dobrej woli to już tylko rozbudowanie i sprecyzowanie myśli, że źródłem zła jest wolna wola człowieka.

Dowód na istnienie Boga w księdze drugiej, oparty w zasadzie o tzw. aleksandryjski schemat metafizyki („droga wzwyż", tj. od bytów niższych ku wyższym, u Plotyna właściwa droga zarówno poznania jak i doskonalenia się moralnego), najpełniejszy u Augustyna, wiąże się z problematyką całości o tyle, że stanowcze stwierdzenie rozumowe istnienia niezmiennej Prawdy i wiecznej Mądrości, w której uczestniczy wszystko, co jest dobre, pozwala przejść do rozważań księgi trzeciej, będącej pochwałą Opatrzności Bożej.

Wyróżnić w niej trzeba trzy grupy centralnych zagadnień:

(!) problem wolnej woli I Bożej wszechwiedzy, czy raczej „przedwieozy" tpraescientia). Augustyn wykazuje jasno i niezbicie, te Boża „przedwiedza" nie wyklucza oni nawet nie ogranicza wolności woli: ma ona za przedmiot akty wolne i choć Bóg zna z góry postępowanie człowieka, ta Jego wiedza nie zmusza do grzesznego postępowania, bo co innego jest znać, a co innego zmuszać.

(2) problem grzechu I Opatrzności Bożoj. Drogą głębokiej i bystrej analizy psychologicznej (nieszczęśliwi grzesznicy, którzy twierdzą, ic woleliby nie istnieć niż cierpieć straszną karę, okłamują samych siebie, bo dążąc rzekomo do niebytu, naprawdę szukają spokoju, czyli stanu lepszego niż ten, w jakim się znajdują) dochodzi Augustyn do stwierdzenia, że każde pragnienie. Jako

¹ Por. Oeuprtt de Misi Augustln, • (Dialogu** philosophiąucs). Paris.