DSC01993

Przedmowa

Montesąuieu, Kollin, Descartes, Locke, Pascal, Gassendi, Malebranche. Największy wpływ na poglądy pedagogiczne KonarsWegCTWywarH -Locke i RoUin. Zwiedziwszy Włochy, Francję, Niemcy i Austrię, zaznajomiwszy się z tamtejszymi zakładami szkolnymi, w*6eR Konarski w roku 1730 do kraju, by rozwinąć szeroką działalność publiczną. Na życzenie Józefa Jędrzeja Załuskiego, referendarza koronnego, opracował i wydał"zbiór ustawodawstwa polskiego. W ciągu siedmiu lat (1?32~-39V ukazywały się Volumina legum, a praca nad nimi pozwoliła Konarskiemu zaznajomić się z historią ustawodawstwa w Polsce, poznać wady parlamentaryzmu polskiego i zastanowić się nad ich konsekwencjami i dla państwa, i dla narodu. W okresie pracy nad prawodawstwem w Polsce rozpoczął Konarski swoją działalność publicystyczną, ogłaszając drukiem Rozmową pewnego Ziemianina ze swoim Sąsiadem o teraźniejszych okolicznościach r. 1733 i Listy poufne.

Aktywność polityczna Konarskiego przejawiała się nie tylko w jego twórczości literackiej. Brał on udział w zawiązaniu konfederacji warszawskiej w. obronię Leszczyńskiego, uczestniczył w próbach pogodzenia konfederatów z królem Augustem III, brał udział w poselstwie do Francji, do Ludwika XV, w celu pozyskania go dla sprawy polskiej i dla Leszczyńskiego. Zabiegi Konarskiego nie odniosły skutku. W roku 1736 powróeił-do Polski, by zająć się działalnością pedagogiczną. Przebywał w Krakowie i w Rzeszowie, gdzie uczył literatury, prawa, historii, geografii i wymowy.

W tym czasie wybuchł gorący spór między pijarami i jezuitami o prawa do kolegium wileńskiego. Spór odbił się szerokim echem w kraju. Jezuici, którzy za wszelką cenę starali się, wbrew stanowisku papieża, przejąć kolegium wileńskie dla siebie, wydali w 1738 r. pismo pt. Zbiór przywilejów, konstytucji i dekretów Akademii Wileńskiej usiłując przy jego pomocy dowieść swoich praw do akademii. Konarski wystąpił z ustną repliką, w której wykazał przewrotność jezuicką i przedstawił słuszne argumenty pijarów. Jezuici nie ustąpili, a chcąc wygrać sprawę, zadenuncj owali Ko~

narskiego przed Augustem 111, donosząc mu o roli uczonego pijara w sprawie sprowadzenia Leszczyńskiego na tron polski. Intryga jezuicka doprowadziła do tego, że Konarskiego spotkały wyrzuty od przełożonych, którzy zażądali, by dla dobra zakonu zaniechał działalności publicznej. Nie zrobił on tego jednak, brał dalej udział w rozgrywkach miedzy magnatami. Tak więc działał między innymi z polecenia swojego" wuja, wojewody sandomierskiego, Tarły, który mu powierzał ważne i odpowiedzialne misje dyplomatyczne, idące jednak często w kierunku zaspokojenia prywatnych korzyści i ambicji możnego pana. Kiedy Tarło dążąc do pokrzyżowania planów politycznych Potockich, którzy usiłowali wezwać ponownie króla Leszczyńskiego do Polski, starał się nawiązać kontakt z wojskami rosyjskimi, Konarski dopomagaf*mu w tym towarzysząc generałowi rosyjskiemu Munnichowi i pisząc memoriał na temat zgodności interesów polskich i rosyjskich.²² Jak wynika z listów do Tarły, sam Konarski nie był zresztą wolny od ambicji osobistych, marząc o uzyskaniu tronu biskupiego W Polsce. Qv\, | 'f‘1    |

Sprawy tego typu nie wyczerpywały całkowicie energii Konarskiego. Zdobywszy stanowisko prowincjała pi-jarskiego, przystąpił on do reorganizacji szkolnictwa zakonnego. W roku 1741 założył w Warszawie Collegium _r‘ Nobilium, którego celem było wychowanie przyszłych działacz^ politycznych obozu reformy. Szkoła przeznaczona dla niewielkiej liczby wychowanków miała cha-I rakter elitarny. Niemniej jednak była ona nowoczesnym ! zakładem naukowym, podziwianym przez przejeżdżających przez Polskę cudzoziemców. Collegium mieściło się w dwupiętrowym, odpowiednio urządzonym budyn-\ ku, stosowało nowe metody wychowawcze, starało się j odciąć młodzież od szkodliwych wpływów domowych. | Wprowadzono naukę języki >w obcych, zwrócono szcze-( golną uwagę na historię, geografię i naukę prawa, otaczano opieką język polski. System naukowy i wycho-

²² Wł. Konopczyński, Stanisław Konarski, Warszawa 1926, s. 96.

- 19 -