DSC01992

Przedmowa

woli „periculosam libertatem, ąuam ąuietum servitium, gdyż abusws drogiej rzeczy nie ujmuje jej pretiam.” ²⁰

Z tym wszystkim Leszczyński zdawał sobie sprawą z niebezpieczeństwa, jakie pociąga za sobą nadużywa-nie liberum veto w obradach sejmowych, i ze szkodliwości zrywania sejmów. Dlatego rad by widział ograniczenie prawa działania tej zasady: niechaj odnosi sią ona do poszczególnej materii, nie zaś do całości obrad sejmowych. Głos wolny wolność ubezpieczający mimo całej ograniczoności programu reform był jednak głosem patriotyzmu szlacheckiego. Leszczyński apelował do uczucia miłości ojczyzny. Zalecał, aby każdy honor i fortunę swoją prywatną „zakładał praecipue in pros-peritate Rzeczypospolitej”, przestrzegał przed nadużyciem złotej wolności, nawoływał do praworządności i porządku wewnętrznego, wymagał płacenia podatków i utrzymywania wojska zdatnego do obrony.

Wśród głosów wzywających do reform w czasach Augusta m wyróżniła się rozprawa Stanisława Poniatowskiego, ojca przyszłego króla, pt. List ziemianina do pewnego przyjaciela z innego województwa (1744). Stanowiła ona swego rodzaju program naprawy Rzeczypospolitej, była krytyką nadużyć feudalizmu. Poniatowski podobnie jak Leszczyński żądał ograniczenia stosowania liberum veto. Uznając i popierając samą zasadę sprzeciwiał się jej nadużywaniu. „Nie masz tu nic przeciwko wolności, nie będzie to źrenica, jak ją nazywamy, bynajmniej obrażona, liberum veto, które ja wielce szanuję i poważam, w swojej mocy jak należy zostaje; temu tylko zabiec życzę, co jest abusus libertątis.” ²¹ Jeżeli nie ma na który punkt zgody, należy go odłożyć do następnego sejmu, a inne, które nie wywarły sprzeciwu, utrzymać.

Wśród pism politycznych tego okresu nie można pominąć Anatomii Rzeczypospolitej Polskiej (1753) Stefana Garczyńskiego, który przedstawia obraz upadku

** Ib., s. 73.

b> oyt. wg: J- Feldman, op. cit., s. 225.

gospodarczego i politycznego, a przyczyny tego znajduje w ucisku i poniżeniu warstw niższych..

Najwybitniejszym jednak pisarzem politycznym, który w pismach swoich nie ograniczył się jedynie do krytyki, ale zakreślił szeroki program reformy państwowej, a w działalności wystąpił do walki o nową szkołę i nową literaturę, był Stanisław Konarski.

Konarski urodziłsiew 2arezvcaćK w województwie sandormerśTum,września. 1700. roku. Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej, spokrewnionej jednak z rodami magnackimi. W rodzinie Konarskiego żyły tradycje kalwińskie, a bliscy krewni Stanisława byli -jeszcze protestantami.

Po śmierci rodziców młody Konarski dostał się pod opiekę wuja Czermińskiego, który oddał dziesięcioletniego wychowanka-do~szkoły-pijarów w Piotrkowie. W roku 1715 Konarski wstępuje do zakonu. W Podolińcu na Spiszu odbywa nowicjat, przy czym kształci się dalej, a potem sam uczy retoryki i poetyki. W r. 1722 wyjeżdża do Warszawy, gdzie prowadzi wykłady retoryki-W .tutejszym kolegium pijarskim. W tym czasie ujawnia już swoje umiejętności literackie, które wyrażają się w mowach pochwalnych i w wierszach lirycznych o charakterze religijnym.

Wyjazd"dff^Rzymuj- który nastąpił w 17-25 r., stanowi ważny moment w jego życiu. Studiując w Collegium Nazarenum w Rzymie zetknął się Konarski z wybitnymi ludźmi i z inną niż w Polsce atmosferą kulturalną. Do Rzymu bowiem i do Collegium Nazarenum przenikały nowe prądy, przynosząc ze sobą zainteresowanie dla nauk matematycznych i przyrodniczych. Z^a Rzymu wyjechał Konarski do Francji, gdzie rozwijało się bogate życie umysłowe i literackie. Poznał wtedy literaturę francuską, zaznajomił się z dziełami Moliera, Cor-neille’a, Racine’a La Fontaine’a, zetknął się z filozofią Oświecenia i poglądami myślicieli tej miary, co Yoltaire,

Konarski, Pisma I — 2 - 17 -