DSC01994

Przedmowa

wawciw juki panował w Collegium Nobilium, przeniknięty był duchem „nowej filozofii", jak ją nazywa Kołłątaj w Stanie oświecenia w Polsce.²³ Była to filozofia oparta na poglądach Descartes’a, Locke’a, przeciwstawiająca się teoriom scholastycznym. Atmosferę nowej szkoły przenikała idea patriotyzmu,'która wyrażała się w regulaminowym przepisie dla wychowanków: ..Aby często tę, dla której zrodzeni są, sobie na pamięć przywodzili ojczyznę, onej miłością z młodych lat pałać poczynali, a jej nadziei o sobie powziętej konspendu-jąc. dobrowolnie do pięknych obyczajów i do godnego wielkich ojczyzny synów sposobili się życia naukami tudzież aby na pożytecznych Rzplitej formowali się obrońców i podpory..." Wychować w miłości kraju ojczystego starano się zarówno przez poznanie dziejów Polski, jak też przez nauczanie języka polskiego i ukazywanie jego piękna. Dużą wagę przywiązywano do przygotowywania wychowanków do życia publicznego. Młodzież brała udział w sejmikach uczniowskich, z których Konarski wykluczył liberum veto. Wprowadził poza tym teatr szkolny, który dopomagał⁷w rozwijaniu uczuć patriotycznych.

W programie wychowawczym duży nacisk położono na kształcenie uczucia przyjaźni. Mieć dobrych przyj a-cłóT^to jedno z zSecenwychówawczych szkoły Konarskiego, który zwalczając metody jezuitów apelował do ludzkiej szczerości i serdeczności.

Założenie Collegium Nobilium stanowi moment zwrotny w dziejach szkolnictwa. Zastosowane w Collegium Nobilium nowe formy pracy wychowawczej i metody nauczania przeszły później — od r. 1754 — do innych szkół pijarskich, wypierając panujące jeszcze, zastygłe w rutynie metody jezuickie.

„Lecz Konarski uchodziłby był jedynie za hipokrytę i podchlebcę magnatów, gdyby był przestał na samym założeniu konwiktów dla dzieci pańskich. Reforma pijarów i ich szkół pospolitych dopiero okazuje prawdziwie

** H. Kołłątaj, op. cit., s. 16.

obywatelskiego w nim ducha, okazuje, iż znał szkody powszechne ze złego młodzi wychowania pochodzące, iż im tyle starał się zaradzić, ile było w jego mocy.”²⁴

Kołłątaj, którego słowa przytaczamy, mówi ze szczególnym uznaniem o doniosłej dla oświaty w Polsce reformie szkół pi jarskich. W istocie bowiem wielka reforma szkolna Konarskiego, której wyrazem są Ordynacje wizytacji apostolskiej z lat 1753—56, upowszechniła formy pracy szkolnej, które z powodzeniem stosował w Collegium Nobilium i — choć wskutek oporu konserwatywnych mas szlacheckich trzeba było zrezygnować z niektórych ulepszeń realizowanych w elitarnym Collegium — stanowiła ona na tle panujących w Polsce stosunków wielki krok naprzód.

Reforma szkolnictwa, jakkolwiek dotyczyła jedynie szkoły średniej, objęła wiele dziedzin życia szkoły. Konarski zwrócił uwagę na rolę nauczyciela i zadania, jakie przed nim stoją. Żądał gruntownego wykształcenia pedagogicznego, opartego na dziełach Rollina i Locke’a. Uważał, że nauczyciela powinna cechować dużą kultura osobista,"* którą zdobyć można , przy pomocy lektury i podróży zagranicznych. Pragnął podnieść autorytet nauczyciela, jego pozycję społeczną i towarzyską. -

Innym istotnym elementem reformy Konarskiego było uwzględnienie wagi podręcznika w nauczaniu. „Do nauczania i uczenia się te trzy środki pomocnicze są nieodzowne: po pierwsze książki, po drugie książki, po trzecie książki, bez nich nic nie pomogą nasze wysiłki”

W rezultacie wysiłków Konarskiego wzbogaciły się biblioteki i wzrosła znacznie liczba podręczników. W pracy szkolnej uwzględnił nauczany? języka ojcey* stego,. wyraźnie przestrzegał przed skażeniem polszczyzny widocznym w migamy łaciny do rezyterpoi-skiego.

Reforma szkół pijarskich przeprowadzona przez Konarskiego stanowiła duże osiągnięcie na drodze postępu w dziedzinie oświaty, jakkolwiek nie zerwała całkowi-

^u Ib„ s. 22.

- 21 -