32212

(dzieło to popularyzował również Stanisław Konarski w Collegium Nobilium w XVIII w.).

Dzięki szkolnictwu różnowierczemu, które powstało w XVI w. na ziemiach polskich wychowało się wiele pokoleń młodzieży. Pierwszą i wzorową szkołą opartą na filozofii Kalwina było Gimnazjum w Pińczowie, które powstało w 1551r., której rektorem został Grzegorz Orsatius? Następnie od 1556r. rektorem był Piotr StatoriuSŁ Jednym z najważniejszym wydarzeń początkowej działalności tej szkoły był fakt, Iż Orsatius podjął się tłumaczenia Biblii na język polski. 4 września 1558r. Statorius pisał w liście do Kalwina "Ponieważ Sarmaci chlubili się nazwą chrześcijan, a ksiąg świętych w języku rodzinnym nie czytali, kolega nasz Grzegorz Orsatius, Polak, litując się nad swoim narodem, zajął się tłumaczeniem Biblii na język ojczysty" (przekład ten znany był później, jako Biblia brzeska czyli Radziwiłłowska). Statorius, choć był cudzoziemcem (Francuzem) przywiązywał ogromną wagę do języka polskiego. Według ogólnego ówczesnego mniemania język rodzinny, 'lingua vulgaris, vernacula', nie nadwał się do szkół, w których panowała łacina. Natomiast Statorius (po dziesięciu latach pobytu w Polsce opracował gramatykę polską, chociaż był wielkim admiratorem łaciny i greki) od początku umieścił język polski w programie nauczanych przedmiotów.

W pracy Statoriusa, jako rektora ważną sprawą było uporządkowanie organizacji szkolnej. Statorius wprowadził cztero-klasowy system nauczania. W klasie czwartej, najniższej nauczano alfabetu oraz zasad katechizmu w języku polskim. Klasa trzecia dawała podstawy gramatyki łacińskiej oraz poznanie dzieł, np. Katona, które czytano i tłumaczono na język polski. Klasa druga poświęcona była bardziej skomplikowanym problemom gramatycznym. Uczniowie czytali komedie Terencjusza (w tłumaczeniu polskim), listy Cycerona i katechizm Kalwina. Nauczyciel miał obowiązek dyskutować z uczniami na temat poznawanej literatury. Klasa pierwsza, najwyższa miała najbardziej obszerny zakres nauki. Młodzież uczyła się retoryki, dialektyki, języka greckiego. Dodatkowo uczniowie poznawali arytmetykę, muzykę oraz poetykę. Statorius zwracał wielką uwagę na dyscyplinę szkolną. Uczniom przypominał, m.in., że powinni zachowywać się bogobojnie w kościele, w szkole skromnie I milcząco, unikać obelżywych wyrażeń, plotkarstwa, zuchwałości w mowie, zachowaniu się, ubiorze, starszym okazywać szacunek.

Na podstawie doświadczeń zdobytych podczas pobytu w Genewie, Statorius oparł dobór podręczników dla uczniów (np. katechizm Kalwina; czytanki Katona, Castalliona, Vivesa; gramatykę Ludwika Enocha). Szkoła w Pińczowie "roznieciła" światło nauki humanistycznej i zachodniej kultury, zyskując nawet tytuł "Aten sarmackich".

Ze szkół różnowierczych, które cieszyły się wysokim poziomem nauczania, były także szkoły ariańskie, należące do wyznania zwalczanego zarówno przez protestantów, jak i katolików. Arianie prześladowani w całej Europie, przyjeżdżali do Polski, gdzie dzięki tolerancji mogli znaleźć możliwość nauki i to u wybitnych pedagogów. Ważnym ośrodkiem nauki stworzonym przez Arian była Wyższa Szkoła w Rakowie.

Reformacja w Polsce przyniosła wielki triumf szkolnictwu protestanckiemu, zaś oświata katolicka przeżywała przez wiele lat ogromny kryzys. Dlatego też, jeden z biskupów polskich, Hozjusz postanowił rozpocząć naprawę podupadającego