DSC02163 (5)

DALSZE LOSY „TRISTANA I IZOLDY"

„Tristan prozą**. Tymczasem we Francji w literaturze dwór-ncj pojawiła się proza, do tej pory zarezerwowana dla dzieł „po-ważnych . Zaczęły powstawać summy powieściowe, utwory-rzeki splatające z sobą różne wątki literackie. Pod wpływem niezmiernie popularnego Lancelota prozą (dwa i pół tysiąca stron!), łączącego wątek miłości Lancelota i Ginewiy z wątkiem świętego Graala, podobnego zabiegu dokonano na Tristanie: około roku 1230 zaczyna powstawać Tristan prozą (zaczyna, bowiem to tasiemcowe dzieło będzie nieustannie pisane, przepisywane, przerabiane itp., tak że trudno w tym labiryncie interpolacji i przeróbek odnaleźć pierwotny kształt), w którym Tristan stanie się ostatecznie jednym z rycerzy Okrągłego Stołu, poszukiwaczem świętego Graala, zaś wątek miłosny utonie w zalewie rycerskich przygód, walk i turniejów. Wydawać by się mogło, że jest to ostateczna zemsta dwornych autorów na opornej legendzie (skoro nie dało się skazać jej na milczenie, należało ją oswoić i „udwomić”): podczas gdy rymowane wersje Beroula i Thomasa szybko popadły w zapomnienie, hybrydyczny Tristan prozą cieszył się ogromną popularnością, wykraczającą daleko poza ramy średniowiecznej epoki. Między rokiem 1489 a 1586 ośmiokrotnie wydano go — w całości! — drukiem, doczekał się też licznych tłumaczeń i adaptacji (zob. dalej).

Inne adaptacje. Wyjąwszy wspomniany już angielski utwór Sir Tristrem (1294-1330), który jest skróconą mocno adaptacją dzieła Thomasa, a także czerpiącą również po części z Thomasa włoską Tavola Ritonda, wszystkie powstałe od końca XIII wieku wersje — w różnych europejskich językach — są adaptacjami lub imitacjami Tristana prozą. A jest tych rifacimenti tak wiele, że nie sposób wszystkich tu wymienić, ani tym bardziej szczegółowo opisać: grecki Tristan, włoski Tristano Riccardiano, hiszpańskie i portugalskie Las Domandas del san Graal, angielska Book ofSir Tristram Thomasa Malory’ego (opublikowana w 1485 roku jako część tomu La Morte Darthur i ciesząca się ogromną popularnością), czeski Tristan a Izalda, Tristan białoruski, islandzki Trisirams

Kvaecłi... Naprawdę, kochankowie z Komwalii zasługują na to, by ich obwołać patronami zjednoczonej Europy!

W XVI wieku — który, wbrew obiegowej opinii, łaskawym okiem spogląda na (późno)średniowieczne powieści (cenią je m.in. tacy poeci, jak Joachim du Bellay i Piotr Ronsard) — nadal powstają, obok wydań drukiem, kolejne kompilacje i adaptacje Tristana prozą, już nieco bardziej w stylu „płaszcza i szpady” niż klasycznej powieści dwornej. Utwory te znajdą swoich amatorów jeszcze w kolejnym, XVII stuleciu, choć będą już oni coraz rzadsi. Rozpowszechniane w postaci jarmarcznych książeczek, określane lekko wzgardliwą zbiorową nazwą vieux romans — „stare powieścidła”, te ongiś wyrafinowane i arystokratyczne dzieła staną się lekturami, do których wstyd się przyznać: wątpliwej jakości rozrywką, dobrą dla kobiet i gminu. Taki stan rzeczy trwać będzie aż po koniec wieku XVIII, kiedy to, wraz z kryzysem oświeceniowego racjonalizmu, można zaobserwować pewien nawrót do zainteresowania Średniowieczem. Jednak to wiek XIX, a w szczególności Romantyzm, odpowiada za początek triumfalnego wychodzenia Średniowiecza z mroków. To nie tylko czas twórczego odkrywania piękna tej epoki, a wraz z nią i legendy Tristana i Izoldy w jej najwcześniejszym znanym kształcie —już w 1804 roku Walter Scott publikuje wydanie Sir Tristrem, wraz ze streszczeniem dwóch starofrancuskich rymowanych fragmentów, które okażą się być fragmentami Douce powieści Thomasa^{1 2 3} — ale także początek żmudnej, benedyktyńskiej pracy nad rękopisami, owocującej pierwszymi wydaniami XJI-wiecznych utworów (1820 — Maria z Francji, 1823 — Beroul, 1835 — Beroui oraz fragmenty Thomasa i obie wersje Szaleństwa Tristana). Po wiekach milczenia,

1

Choć wpływ Malory'ego na XIX-wieczną poezję angielską jest tak

2

silny, że to jego forma legendy — a więc pośrednio Tristan prozą— trium

3

fuje: ślad jej odnajdujemy u Alfreda Tennysona (The Last Tournament, 1871) i Aigemona Charlesa Swinbume'a (Tristram ofLyonesse, 1882). Nb. jeszcze w 1812 roku francuski poeta Creuze de Lesser nieświadom będzie istnienia starofrancuskich utworów wierszem.